Theo truyền thống, nghi lễ cúng cơm mới vào ngày Mão tháng Chín âm lịch hàng năm là một nghi lễ nông nghiệp truyền thống mang đậm bản sắc của người Tày Khao. Nghi lễ cúng cơm mới mang ý nghĩa tổng kết một năm lao động, sản xuất, tạ ơn đất trời, thần linh, Thánh Mẫu Thượng ngàn và tổ tiên đã ban phước lành cho một năm mưa thuận gió hòa. Đồng thời là dịp để những người dân gặp gỡ, giao lưu, học hỏi kinh nghiệm trong sản xuất nông nghiệp và giáo dục con cháu duy trì, bảo tồn và phát huy nét đẹp văn hóa truyền thống của người Tày Khao.
Nghi lễ mổ trâu đen tế Mẫu và hiến sinh cho trời đất mang ý nghĩa tâm linh quan trọng tại Lễ Cơm mới Đền Đông Cuông.
Thịt trâu sau khi tế Mẫu được chế biến làm 36 mâm cỗ đem vào trong đền cúng tế.
Đặc biệt, nghi lễ mổ trâu đen tế Mẫu và hiến sinh cho trời đất vào lúc 0h ngày Mão tháng Chín tại gốc cây mít cổ thụ trước sân Đền mang ý nghĩa tâm linh quan trọng và vô cùng độc đáo. Thịt trâu sau khi tế Mẫu được chế biến làm 36 mâm cỗ đem vào trong đền cúng tế, tưởng nhớ các vị anh hùng dân tộc và quân lính các triều đại đã hy sinh trong trận thủy chiến chống quân Nguyên Mông bảo vệ Tổ quốc.
Bên cạnh các sản vật của một năm cấy trồng, chăn nuôi, cốm nếp được coi là sản vật mang hương vị tinh túy của đất trời, ngon nhất của mùa vụ được dâng lên tạ ơn Mẫu Thượng ngàn, Ngọc Hoàng và các đấng thần linh, thể hiện sự biết ơn của người dân đối với đất trời đã cho mùa màng tốt tươi, cuộc sống ấm no, hạnh phúc, đồng thời cầu cho mưa thuận gió hoà, quốc thái dân an.
Ông Vũ Ngọc Huân - thôn Bến Đền, xã Đông Cuông chia sẻ: "Trong tâm thức của người dân nơi đây, đền Đông Cuông, Mẫu Thượng ngàn đã gắn liền với sông núi, hóa thân thành thần bản địa để nâng đỡ, che chở cho đồng bào các dân tộc trong vùng quanh năm mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, cuộc sống an lành, hạnh phúc. Trên mảnh đất linh thiêng này, mỗi dịp lễ hội chúng tôi cũng như muôn dân trăm họ từ mọi miền của Tổ quốc về đây để tỏ lòng thành kính dâng lên Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn và các vị thần linh, các anh hùng, nghĩa sỹ phù hộ, chở che để muôn dân được ấm no, hạnh phúc.”
Hầu đồng là nghi thức giao tiếp với thần linh thông qua các thanh đồng nam, nữ.
Trước đó, tối ngày 5/10, tại Di tích Lịch sử - Văn hoá cấp quốc gia Đền Đông Cuông đã diễn ra hoạt động thực hành diễn xướng hầu đồng. Đây là hoạt động mở đầu cho nghi lễ cơm mới đền Đông Cuông năm 2024.
Tại đây, trong không gian trang nghiêm, thanh tịnh, các thanh đồng thỏa sức đua tài nhập vai từng nhân vật trong các giá đồng như các vị Thánh Mẫu, Chúa Bà, Quan Lớn, Chầu Bà, Quan Hoàng, Tiên Cô, Thánh Cậu với những cử chỉ, ánh mắt đầy chất "nhập đồng” kết hợp âm nhạc với các ca từ của hát chầu văn, giai điệu rộn ràng ca ngợi vẻ đẹp thanh cao, sự uy nghi, tối linh, công đức cũng như những lời khuyên răn đạo lý, thiện tâm của Mẫu, ca ngợi cảnh đẹp của núi rừng, của quê hương đất nước. Càng cuốn hút hơn khi âm nhạc ấy được phối hợp nhịp nhàng với những điệu múa uyển chuyển, linh hoạt của thanh đồng trong trang phục màu xanh của Bà mẹ Núi Rừng đã góp phần tạo cho nghi thức hầu đồng tại đền Đông Cuông mang sắc thái riêng, thiêng liêng mà cũng không kém phần độc đáo.
Nghi lễ hầu đồng nằm trong Di sản Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt nói chung, tín ngưỡng thờ Mẫu Thượng Ngàn tại đền Đông Cuông nói riêng. Nghi lễ này đã được UNESCO vinh danh và được thế giới công nhận là
Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Nghệ nhân ưu tú Đặng Ngọc Anh cho biết: "Nghi lễ hầu đồng là một kho tàng nghệ thuật diễn xướng dân gian đặc biệt với nhiều câu chuyện truyền thuyết, thần tích hấp dẫn. Hầu đồng không chỉ tạo nên một không gian tâm linh huyền bí mà còn thể hiện được nét uy nghi, cũng như niềm hân hoan và vẻ đẹp trong sáng của người Việt trong một thế giới văn hóa đa sắc màu. Hầu đồng đảm bảo tính thiêng, sự uy nghi của các vị thánh, thần, đồng thời có tính nghệ thuật, diễn tả được giá trị cốt lõi của tín ngưỡng. Các ca từ của hát chầu văn, giai điệu rộn ràng ca ngợi vẻ đẹp thanh cao, sự uy nghi, tối linh, công đức cũng như những lời khuyên răn đạo lý, thiện tâm của Mẫu, ca ngợi cảnh đẹp của núi rừng, của quê hương, đất nước”.
Lễ Cơm mới Đền Đông Cuông năm 2024 tuy không tổ chức phần hội nhưng vẫn đặc sắc với các chuỗi nghi lễ truyền thống, góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá đặc sắc của lễ hội, di tích và các nhân vật được thờ phụng, tôn vinh, theo đúng phong tục truyền thống của người Tày Khao như lễ đón ông Mo về đền, lễ dâng hương, lễ cúng tiệc tuần, nghi lễ mổ trâu đen và lễ cúng chính tiệc…
Với ý nghĩa tôn vinh và bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống, lễ "Cơm mới Đền Đông Cuông năm 2024 không chỉ khơi dậy truyền thống uống nước nhớ nguồn, tình đoàn kết cộng đồng, ý thức bảo vệ những giá trị di sản văn hoá phi vật thể đậm đà bản sắc dân tộc mà còn góp phần giáo dục truyền thống yêu nước, yêu quê hương, niềm tự hào dân tộc trong các tầng lớp nhân dân, từ đó nâng cao tinh thần đoàn kết, phấn đấu và xây dựng quê hương, đất nước ngày càng giàu đẹp, văn minh.
Thu Trang
