Đền Rối thờ công chúa Ngọc Dung. Theo Ngọc Phả do Thượng thư Quản giám tri điệm của Bộ lễ triều Lê phụng sự chép lại: Công chúa Ngọc Dung là con gái thứ 8 của Hùng Nghi Vương do nguyên phi họ Phạm sinh vào giờ Thân ngày 12/9.

Tương truyền ngày hôm đó, hương phảng phất, ánh hào quang phản chiếu trướng ngọc, nguyên phi sinh một bé gái, ai ai cũng đều vui mừng. Khi lớn lên thông mình tài trí, hoa thua sắc, ngọc thua hương nên húy là Ngọc Dung.

Ngọc Dung khi chưa xuất giá thường theo cha chu du thiên hạ. Vua hứa với Ngọc Dung rằng khi đến đất Hào Gia là vùng đất xinh đẹp, lệnh cho xây cung thất để làm nơi nghỉ ngơi, ngao du. Tương truyền bà đã sống ở đây đến năm 82 tuổi thì mất vào ngày 3/9 và được 37 đền thờ phụng.

Hiển linh ở đất Hào Gia, linh nghiệm trong những việc cầu bình an, cầu mưa, cầu chữa lành bệnh tật, do vậy công chúa Ngọc Dung được sắc phong là Sơn thủy linh thần.

Trải qua các đời vua, Đền Rối được 2 đạo sắc phong. Đạo thứ nhất được sắc phong vào ngày 8 tháng 6 (nhuận) năm 1911 đời vua Duy Tân năm thứ 5; đạo thứ hai sắc phong vào ngày 25 tháng 7 năm 1924, đời vua Khải Định.

Theo bà Vũ Thị Vừng - người có nhiều năm trông coi gìn giữ Đền Rối thì trước đây ngôi đền này nguyên bản được thiết kế theo kiến trúc nhà sàn. Hai chiếc thang gỗ nhỏ lên hậu cung hiện vẫn còn được lưu giữ tại đền Nhưng cùng với thời gian, gỗ và phên che đã bị mối mọt; gầm sàn thấp, trũng, thường xuyên bị ngập nước mỗi khi mưa to gió lớn nên nhân dân trong vùng đã đổ đất tôn cao.

Đền được nhân dân trùng tu, dựng lại  vào năm 1990. 3 vì của ngôi nhà sàn cũ hiện chỉ còn giữ lại được một vì, số còn lại đã bị hư hỏng do mối mọt theo thời gian. Nhiều hiện vật quý của đền vẫn được nhân dân gìn giữ và trông coi như báu vật cho đến tận ngày hôm nay như bức đại tự, đôi câu đối với những đường nét hoa văn hoạ tiết được thiết kế theo lối kiến trúc cổ… càng tôn thêm vẻ linh thiêng, cổ kính của ngôi đền.

Ngược lên đỉnh đồi không bao xa là Chùa Rối. Ngôi chùa này cũng nằm trong cụm Di tích lịch sử văn hoá đền, chùa Rối được công nhận là Di tích lịch sử văn hoá cấp tỉnh vào năm 2005. Theo ngọc phả, chùa được đổi tên là Minh pháp tự.

Tọa lạc dưới tán đa cổ thụ bốn mùa tỏa bóng xanh mát, Chùa Rối được dựng lên bởi chính sự linh nghiệm và tín ngưỡng tâm linh của nhân dân trong vùng. Năm 2004, chùa đã có sư cô, pháp danh Thích Đàm Hợi trụ trì. Cũng từ đây, Di tích lịch sử văn hóa đền, chùa Rối thực sự trở thành điểm đến tâm linh hội tụ cả ba yếu tố Thiên – Địa  - Nhân kỳ diệu, thu hút đông đảo tăng ni phật tử và du khách thập phương tham quan, chiêm bái.

Phạm Minh – Hoài Văn