Ông Nguyễn Văn Chí, sinh năm 1937 ở thôn Cửa Ngòi, xã Âu Lâu bồi hồi nhớ lại những kỷ niệm trên bến Âu Lâu cách đây hơn 60 năm về trước. Thực hiện Chỉ thị của Trung ương Đảng, từ tháng 8 - 10/1953, tỉnh Yên Bái đã huy động gần 125.000 lượt người, phối hợp chặt chẽ với lực lượng công binh ngày đêm xẻ núi, phá đá, bắc cầu, làm mới, sửa chữa 188 km và mở rộng tuyến đường 13A từ Việt Bắc qua địa bàn.
Riêng tại bến phà Âu Lâu, tỉnh đã huy động người dân vùng Cửa Ngòi của làng chài Vạn Lâu dùng thuyền nan chuyển quân, còn ô tô, xe kéo pháo thì đi bằng phà. Năm đó, ở tuổi mới lớn, nhưng ông Chí đã theo bố mẹ và người dân trong làng chở thuyền đưa bộ đội qua sông.
Cả thôn có 20 thuyền nan với 40 tay chèo, mỗi thuyền chở 8 - 9 người cứ nườm nượp tiến lên Tây Bắc đông như trảy hội. Do ban ngày địch đánh phá ác liệt, cộng với biệt kích chỉ điểm, người dân trong xã, trong làng phải cùng cán bộ, công nhân trên bến kéo phà lên thượng lưu vào Ngòi Lâu nhấn cho chìm để ban đêm lại tát nước kéo phà ra tránh sự phát hiện của địch, đảm bảo cho những chuyến phà qua sông an toàn, nhanh nhất và thông đường cho xe tiếp viện.
Ông Chí tâm sự: "Có lẽ do khí thế đánh giặc của bộ đội lên cao mà chúng tôi chèo thuyền suốt đêm không biết mệt mỏi là gì. Cứ xong một chuyến đưa bộ đội sang sông an toàn lại có thêm động lực để tiếp tục chèo thuyền vượt sông”. Nhờ kinh nghiệm và sức trẻ nên sau khi được cử làm đội trưởng đội đò ngang, ông Chí còn được phân công thêm nhiệm vụ bí mật nắm bắt mọi hoạt động trên bến phà để báo cáo với cán bộ Ty Công an.
Cuối năm 1953, thực dân Pháp phát hiện bến Âu Lâu chính là điểm trung chuyển quân khổng lồ của ta nên chúng tăng cường đánh phá cả ngày lẫn đêm. Chỉ từ tháng 11/1953 đến tháng 5/1954, chúng đã trút 2.700 tấn bom đạn xuống bến phà này. Song, bến Âu Lâu huyền thoại vẫn hiên ngang đứng vững bởi ý chí quyết tâm "Tất cả cho tiền tuyến, tất cả để chiến thắng" của quân và dân Yên Bái.
Ông Phạm Trung Tốn, sinh năm 1927 ở thôn Nước Mát, xã Âu Lâu - người chở phà qua ba cuộc chiến (chống Pháp, chống Mỹ và chiến tranh biên giới) gần 60 năm tuổi Đảng ấy, dù đang nằm điều trị bệnh tại Bệnh viện 103 Yên Bái nhưng vẫn vui vẻ tiếp chúng tôi để kể về những năm tháng ác liệt trên bến phà hơn 60 năm trước.
6 năm làm bộ đội quân giới, năm 1952, ông được điều về làm thợ máy của bến Âu Lâu. Năm 1953, bến được trang bị thêm một phà gỗ trọng tải 12 tấn có ca - nô lai dắt. Ông điều khiển máy nổ, còn ông Nguyễn Văn Tiến làm thuyền trưởng trực tiếp lái phà, mỗi đêm phà chở hàng chục chuyến xe, pháo cùng bộ đội, dân công qua sông.
Những đêm mưa lũ, nước sông chảy xiết, các ông phải căng mắt để tránh va phải những khúc gỗ lớn bị lũ cuốn trên sông và canh pháo sáng của địch. Khi đó, tỉnh đã huy động nhân dân trong vùng vừa tập trung vật liệu bắc cầu phao qua sông vừa thi đua tăng tần suất những chuyến phà.
Nhờ vậy, mỗi chuyến phà qua sông từ 30 phút đã giảm xuống 15 phút, tăng tần suất đưa từ 8 - 9 xe qua phà/1 đêm lên 30 - 50 xe, thậm chí 93 xe qua phà trong 1 đêm. Tốc độ vận tải cho chiến trường cũng tăng từ 3 km/giờ tăng lên 13 km/giờ. Từ tháng 4/1952 cho tới khi chiến dịch Điện Biên Phủ kết thúc, đã có tới 300.000 tấn vũ khí, lương thực, thực phẩm cùng hàng vạn lượt bộ đội, dân công được vận chuyển qua bến Âu Lâu an toàn.
Ngày 18/12/1972, giặc Mỹ lại tiếp tục tập kích Yên Bái, trong đó, có bến Âu Lâu nhưng vẫn không cản được những chuyến phà và những chiếc thuyền nan chở người cùng lương thực, thực phẩm tiếp tế cho chiến trường miền Nam. Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, bến Âu Lâu được nâng cấp từ phà gỗ sang phà thép có ca - nô dắt.
Với tinh thần "Sống bám cầu đường, chết kiên cường dũng cảm", từ năm 1965 - 1968, bến phà Âu Lâu đã có 100 lần đưa 500 lượt xe, pháo qua sông, chuyên chở gần 200.000 lượt ô tô, hàng ngàn tấn hàng hóa qua lại, mặc cho máy bay Mỹ đánh phá dữ dội trên địa bàn thị xã Yên Bái và cả bến phà.
Cụ Đoàn Văn Bằng, sinh năm 1925 là cán bộ tiền khởi nghĩa của thôn Cửa Ngòi, xã Âu Lâu kể lại: "Lúc ấy, chỉ có duy nhất con đường 13A từ bến sông lên, nên đạn bom địch bắn phá hết ngày này sang ngày khác. Toàn xã chưa đến 300 hộ dân mà có tới 350 lượt người đi dân công hỏa tuyến, 136 người đi bộ đội, 35 người tham gia lực lượng thanh niên xung phong. Những người ở lại địa phương thì ra bến sông trực tiếp chiến đấu, vận chuyển bộ đội, vũ khí vào chiến dịch. Kể cả phụ nữ cũng tham gia rất đông, vừa chăm lo gia đình vừa chăm sóc thương binh, tối về lại ra bến sông chèo đò phục vụ chiến đấu. Họ thực sự đã làm nên một bến Âu Lâu huyền thoại”.
Góp công cho chiến dịch lớn này, toàn tỉnh đã huy động hơn 31.600 lượt dân công, hơn 1,6 triệu ngày công làm đường, vận chuyển lương thực, 650 xe đạp thồ, 1.840 tấn gạo, 372 con trâu, 489 con lợn và hàng chục tấn rau xanh…, làm nên chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ "lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu".
Tượng đài Bến Âu Lâu - biểu tượng quyết thắng của quân và dân Yên Bái trong kháng chiến chống Pháp.
Ngày 30/4/1975, đất nước thống nhất, Bến phà Âu Lâu tiếp tục hoạt động và xây dựng thành đơn vị chủ chốt của ngành giao thông vận tải tỉnh Yên Bái và hoàn thành sứ mệnh lịch sử của mình vào cuối năm 1992 khi cây cầu Yên Bái nối hai bờ sông Hồng được khánh thành, đi vào sử dụng. Chiến dịch Điện Biên Phủ thắng lợi, quân và dân Yên Bái nhận được tặng thưởng Huân chương Chiến công.
Năm 2012, bến Âu Lâu cũng được công nhâận là Di tích lịch sử cấp quốc gia. Bên dòng sông Hồng chở nặng phù sa, tỉnh Yên Bái đã xây dựng tượng đài "Bến Âu Lâu lịch sử” với hình tượng người thợ phà tay giữ mỏ neo bên một phụ nữ tay nắm chắc mái chèo và anh bộ đội trong khí thế hào hùng lướt sóng.
Dưới chân tượng đài ấy, nhân dân các dân tộc trong tỉnh phát huy truyền thống anh hùng đang ra sức thi đua xây dựng quê hương trở thành tỉnh phát triển khá trong vùng trung du và miền núi phía Bắc của Tổ quốc với nền kinh tế tăng trưởng khá. GRDP bình quân đầu người tăng từ 28 triệu đồng năm 2016 lên 29,7 triệu đồng năm 2017 và năm 2018 đạt trên 31 triệu đồng. 46/180 xã, phường của tỉnh đạt chuẩn nông thôn mới.
Đặc biệt, xã Âu Lâu và phường Nguyễn Phúc - hai địa bàn thuộc bến Âu Lâu năm xưa đang thay da đổi thịt từng giờ với cơ sở hạ tầng được đầu tư, nâng cấp khang trang, cuộc sống của nhân dân ngày càng no ấm bởi tỷ lệ hộ khá, giàu nhờ phát triển kinh tế gia đình đang đứng vào tốp đầu của thành phố.
Đồng chí Lê Toàn Thắng - Bí thư Đảng ủy xã Âu Lâu khẳng định: "Năm 2017, Âu Lâu là một trong ba xã đầu tiên của thành phố Yên Bái đạt chuẩn nông thôn mới, đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân ngày càng được nâng cao. Toàn xã có gần 80 xe ô tô; tính trung bình mỗi hộ có từ 2 - 3 xe máy; 100% hộ dân được sử dụng điện lưới, nhà nào cũng có các phương tiện nghe nhìn hiện đại; số hộ nghèo chỉ còn 78/1.407 hộ; thu nhập bình quân đầu người tăng lên trên 35 triệu đồng trong quý I năm 2019”.
Phát huy truyền thống anh hùng của quê hương, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc tỉnh Yên Bái tiếp tục phát huy sức mạnh đoàn kết, thực hiện thắng lợi hai nhiệm vụ chiến lược là xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; tích cực khai thác tiềm năng, thế mạnh, sử dụng có hiệu quả các nguồn lực để phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
Đặc biệt, tỉnh đang ra sức hoàn thành các mục tiêu, nhiệm vụ năm 2019 bằng Chương trình hành động số 144 nhằm huy động sức mạnh của cả hệ thống chính trị và nhân dân, tạo chuyển biến rõ nét về đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế đồng bộ, toàn diện, nâng cao năng suất, chất lượng và hiệu quả nền kinh tế, nhất là lĩnh vực nông, lâm nghiệp, tạo tiềm lực quốc phòng, nâng cao đời sống nhân dân, sẵn sàng đóng góp sức người, sức của cho nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, xứng đáng là tỉnh có địa bàn chiến lược quan trọng trong khu vực trung du và miền núi phía Bắc Tổ quốc.
Thanh Hương
