Xưa ai cũng có thể hát Phưn được, từ người già đến trẻ nhỏ khi gặp nhau đều có thể hát Phưn ngay. Hát phưn để chào hỏi, để giao lưu tình cảm, hát phưn còn để nam nữ thanh niên tỏ tình với nhau.

Hát phưn của dân tộc Nùng An là Phưn lồ lề, mỗi cặp có 2 câu, mỗi câu có 10 chữ, hát đối trả lời về câu cuối cặp. Tiết tấu, giai điệu của hát Phưn mềm mại, bền đều. Khi hát đôi, giọng trầm cùng với giọng thanh cao quện đều dập dìu như sóng nước. Lời ca trong điệu Phưn được người xưa sáng tác và truyền lại thật ví von, sâu lắng, trữ tình và mang đậm tính nhân văn sâu sắc. Qua vẻ đẹp hình tượng của thiên nhiên gắn với vẻ đẹp của con người sống động, phong phú để người hát nói lên những suy nghĩ, tình cảm của mình, tôn lên vẻ đẹp của con người và niềm khát khao được yêu thương.

Mùa đông sương lá rụng

Mùa xuân bung nẩy chồi

Nở cành thành lùm cây

Chim đậu đây ca hót

Hoa mận khoe sắc trong

Hoa đào hồng sắc thắm

Xuân về nắng ấm tới

Hoa đồi nào cũng rộ

Qua lời Phưn đối đáp các cô gái, chàng trai hiểu được tấm lòng của nhau. Chàng hát Phưn “Xin trầu” để tỏ tình quen biết:

Hát mãi cũng cổ khan

Nói nhiều cũng khát nước

Có nước và có trầu

Mời nhau xin một miếng

Lá xanh biếc rừng sâu

Dầu ăn ở sân nhà

Vỏ lấy ở rừng xanh

Mời anh dùng thương nhớ

Lời ca mộc mạc ý nhị giàu hình tượng khiến cho lòng người hát cũng như người nghe bỗng nhiên nhẹ bẫng.

Hôm nay anh lại nhà

Dấu chân anh để lại

Để lại ở bờ ao

Ra vào em thương nhớ

Anh vội đi cứ đi

Thấy cây mập đừng ngắt

Thấy bướm lượn đừng trêu

Bóng em theo đưa bạn

(Hát Giã bạn)

Hát Phưn có nhiều điệu như Hát giao duyên, hát vui ngày cưới hỏi, hát mừng vào nhà mới, hát mừng lúa mới, hát mời nàng hai, hát múa dậm thuông, hát múa thiêng thăng, hát mừng xuân mới… Nhiều lắm những điệu Phưn gửi gắm mong ước cuộc sống ấm no, hạnh phúc của người Nùng An, Lục Yên. Qua lời ca tiếng hát Phưn ấy giúp cho con người nhận thức về cuộc sống và yêu thương, đoàn kết, gắn bó giúp đỡ lẫn nhau vươn lên.

 Các nghệ nhân truyền dạy cho thế hệ trẻ tiếng hát Phưng Nùng

Có lẽ một thời gian dài trải qua cuộc chiến tranh chống Mỹ và vì cuộc sống của người Nùng An có nhiều lo toan suy nghĩ mà từ thập niên 60 của thế kỷ trước trở lại đây, tiếng hát Phưn của đồng bào đã thưa dần, rồi có giai đoạn người Nùng An không còn hát Phưn nữa. Vì vậy mà cả một thế hệ sinh ra sau những năm 1960 đã không biết đến hát Phưn, nhiều người đến giờ nghe hát Phưn không hiểu được bởi những lời cổ ví von giàu hình tượng.

Day dứt lắm khi câu hát của dân tộc mình ngày càng mai một và đứng trước nguy cơ mất dần, ở cái tuổi ngoài 70 ông Hoàng Xuân Khánh cùng ông  Vi Xuân Ngoan đã đi đến nhiều nơi ở các xã trong huyện để tìm hiểu, sưu tầm lại những bài hát Phưn và tập hợp các nghệ nhân được chừng gần chục người ở khắp các xã trong huyện.

Đến giờ, vốn liếng sưu tầm được của ông Ngoan, cùng ông Khánh và các ông bà nghệ nhân người Nùng ở Lục Yên cũng được khá đầy đủ. Bằng sự nỗ lực của mình, các nghệ nhân đã mở được 1 lớp truyền dạy hát Phưn cho các bạn trẻ. Công sức của các nghệ nhân tham gia truyền dạy cũng được đáp lại khi phần đa những bạn thanh niên tham gia lớp truyền dạy đã bước đầu hát được một số điệu Phưn như bạn Vi Thị Ngoan xã Liễu Đô, bạn Mông Thị Hiền thị trấn Yên Thế....

Bằng tình yêu dân tộc, bằng sự day dứt cho một làn điệu dân ca đang bị mai một, các nghệ nhân đang làm thức dậy làn điệu Phưn của dân tộc Nùng đã bị bỏ quên hơn 50 năm nay để cộng đồng cùng chung tay bảo vệ gìn giữ.

Thanh Ba - Đức Toàn