Để phòng trừ có hiệu quả loại sâu này, bà con cần biết cách nhận biết và các biện pháp kỹ thuật phòng trừ SKMT như sau:
1. Nhận biết sâu keo mùa thu qua đặc điểm hình thái:
- Trưởng thành: Hoạt động vào ban đêm, từ khi vũ hóa đến khi đẻ trứng có thể bay nhiều cây số để tìm nơi đẻ trứng; phần cánh trước lốm đốm nâu nhạt, xám với một đốm hình bầu dục màu xám trắng, vàng rơm; cánh trước của sâu trưởng thành cái không có hoa văn rõ ràng; có thể di chuyển hàng trăm cây số nhờ gió; trưởng thành sống trung bình 12 - 14 ngày.
- Trứng: Trưởng thành đẻ trứng vào ban đêm, đẻ thành ổ xếp thành hai, ba lớp ở mặt dưới lá, cạnh cuống lá; nếu mật độ trưởng thành cao, trứng có thể được đẻ ở mặt trên của lá, thân; mỗi ổ trứng khoảng 100 - 200 quả; một trưởng thành cái có sức đẻ từ 1.000 - 2.000 quả trứng; trứng nở sau 2 - 10 ngày.
- Sâu non: Có 6 tuổi, kéo dài 14 - 21 ngày, nếu độ ẩm cao, nhiệt độ thấp thì thời gian pha sâu non kéo dài khoảng 30 ngày. Tùy môi trường thức ăn, sâu có màu nâu nhạt, xanh đen. Trên trán sâu non tuổi lớn nhìn rõ hình chữ Y ngược màu vàng, mặt lưng màu đen với lông cứng dài. Trên mặt lưng đốt bụng cuối có bốn đốm đen được sắp xếp thành hình vuông (trong khi các đốt khác có 4 đốm đen xếp thành hình thang).
- Nhộng: Khi sâu non đẫy sức sẽ chui xuống đất sâu 2 - 8 cm dưới gốc cây ngô để hóa nhộng; nhộng dạng bọc, có màu nâu cánh gián sáng bóng; thời gian nhộng từ 7 - 13 ngày; đốt bụng cuối cùng của nhộng có 2 gai.
2. Quy luật phát sinh gây hại
Chỉ pha sâu non mới gây hại trên cây trồng; trong đó, sâu non tuổi 1 - 2 ăn biểu bì ở mặt dưới của lá non gây ra các vết hình vuông hoặc hình chữ nhật màu trắng đặc trưng. Sâu non tuổi lớn hơn ăn khuyết lá, bẹ lá tạo thành các lỗ lớn như "cửa sổ”. Sâu hại tất cả các giai đoạn của cây ngô nhưng gây hại mạnh trên những ruộng ngô ở giai đoạn từ cây con - xoáy nõn.
Ở những ruộng mới trồng giai đoạn 2 - 3 lá sâu ăn khuyết cây. Giai đoạn bắp sâu đục vào bắp ngô. Khi mật độ sâu gây hại cao, trên nõn ngô và trên vị trí gây hại có nhiều phân sâu đùn ra. Về cây ký chủ, sâu keo mùa thu có thể ăn hơn 300 loài thực vật, bao gồm cả ngô, bông, đậu tương, lúa, mía, cây rau, cà... Tuy nhiên, sâu ưa thích nhất cây ngô, nhất là ngô ngọt, ngô nếp và ngô rau.
Đặc biệt, sâu có đặc điểm gối lứa liên tục nên việc phòng trừ gặp rất nhiều khó khăn. Tại Yên Bái, đã phát hiện sâu hại trên các giống ngô như: NK66, GS9889, DK6919, LVN99, LVN885, nếp MX4 …
3. Biện pháp phòng trừ:
Chủ động kiểm tra tình hình gây hại của SKMT; phát hiện kịp thời và áp dụng các biện pháp phòng trừ tổng hợp theo quy trình kỹ thuật phòng, chống SKMT theo Quyết định số 218/QĐ-BNN-BVTV ra ngày 16/01/2020 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn về việc ban hành quy trình kỹ thuật phòng, chống SKMT gồm:
a) Biện pháp canh tác: Làm sạch cỏ dại xung quanh vườn trồng ngô để hạn chế nơi trú ẩn của sâu. Làm đất rồi phơi đất khô để nhộng trong đất chết hoặc dễ dàng bị thiên địch tiêu diệt. Luân canh ngô - lúa nước ngay sau vụ ngô để diệt nhộng trong đất. Làm đất kỹ cũng góp phân diệt nhộng trong đất.
b) Biện pháp thủ công: Thường xuyên kiểm tra đồng ruộng, đặc biệt ở giai đoạn ngô từ sau trồng đến 3 - 6 lá để phát hiện ổ trứng, ngắt bỏ đem tiêu hủy. Sử dụng tro bếp hoặc nước xà phòng loãng đổ vào nõn ngô để diệt sâu non.
c) Biện pháp sinh học: Hạn chế sử dụng thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) hóa học để bảo vệ thiên địch của SKMT. Sử dụng chế phẩm nấm xanh, nấm trắng, vi khuẩn Bt, virus NPV để phun trừ khi sâu tuổi nhỏ; nhân thả ong ký sinh trứng (ong mắt đỏ...), các loài bắt mồi ăn thịt như bọ đuôi kìm để kiểm soát sâu non mới nở - tuổi nhỏ.
d) Biện pháp bẫy, bả: Bẫy bả, bẫy đèn bằng cách sử dụng bẫy dính màu vàng có pheromone giới tính, bẫy bả chua ngọt hoặc bẫy đèn để diệt trưởng thành hoặc bẫy cây trồng theo cách: trên cánh đồng trồng ngô, cần trồng xen một số diện tích cỏ voi, ngô nếp sớm hơn so thời vụ chung để dẫn dụ trưởng thành đến đẻ trứng. Sử dụng bẫy diệt trưởng thành, ngắt ổ trứng và phun trừ sâu non trên các diện tích bẫy cây trồng.
e) Biện pháp hóa học: Sử dụng các hoạt chất thuốc BVTV được phép sử dụng để phun trừ khi sâu đa số tuổi 1 - 3 (giai đoạn ngô 3-6 lá). Sử dụng các loại thuốc BVTV như: Clever 150SC, 300WG; Fastish 116WG; Comda gold 5WG; Angun 5 WG; Dylan 2EC; Endophos super 150SC;…
Khuyến cáo: Khi phun thuốc nên sử dụng vòi chụp vặn vào đầu béc để phun chụp thuốc vào nõn của cây ngô theo chiều từ trên ngọn xuống, thuốc sẽ ngấm trực tiếp vào nõn và các khe kẽ bẹ lá ngô, làm tăng hiệu quả trừ sâu của thuốc, cũng như tránh gây lãng phí thuốc. Phun vào sáng sớm hoặc chiều mát để tăng hiệu quả phòng trừ, sử dụng thuốc BVTV theo nguyên tắc 4 đúng.
Ngoài ra, bà con cần lưu ý một số đối tượng khác như: sâu đục thân, sâu cắn lá, bệnh khô vằn… nhằm hạn chế đến mức thấp nhất thiệt hại do sâu bệnh gây ra.
Trần Ngọc Sơn (Trung tâm Khuyến nông tỉnh Yên Bái)