Ngày 15/5/1995, thị xã Nghĩa Lộ tái lập theo Nghị định số 31/CP của Chính phủ về việc điều chỉnh địa giới hành chính trên cơ sở là thị trấn Nghĩa Lộ trực thuộc huyện Văn Chấn. Trước đó, thị xã Nghĩa Lộ trực thuộc tỉnh Yên Bái thành lập ngày 8/10/1971 theo Quyết định số 190/CP của Hội đồng Chính phủ. Khi tái thành lập thị xã là đô thị loại IV, bao gồm 4 phường: Trung Tâm, Tân An, Pú Trạng, Cầu Thia. Đến tháng 12/2003, thị xã được phê duyệt mở rộng địa giới hành chính theo Quyết định số 167/CP của Thủ tướng Chính phủ, sáp nhập thêm 3 xã Nghĩa An, Nghĩa Lợi, Nghĩa Phúc của huyện Văn Chấn. Hiện nay, thị xã có tổng diện tích gần 30km2, gồm 7 đơn vị hành chính với 100 tổ dân phố, thôn, bản. Tổng dân số trên 29.000 người, có 17 thành phần dân tộc cùng chung sống, trong đó dân tộc Thái chiếm trên 48%, dân tộc Kinh gần 42%, còn lại là các dân tộc khác.

Kinh tế phát triển, đời sống người dân nâng cao

Từ một thị xã ngày đầu mới tái lập có 600 cửa hàng kinh doanh tổng hợp, đến nay, đã có 1.350 cửa hàng kinh doanh và gần 200 nhà hàng, khách sạn, 402 doanh nghiệp, hộ sản xuất công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp. Thương mại - dịch vụ, công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp đã trở thành những ngành kinh tế mũi nhọn. Thu ngân sách năm sau tăng hơn năm trước 10%, năm 2014 thu đạt hơn 26 tỷ đồng, tăng 6 lần so năm 1995. Thu nhập bình quân đầu người đạt 23 triệu đồng/năm. Tỷ lệ hộ nghèo bình quân mỗi năm giảm 4,1%.

Hàng năm, thị xã tạo việc làm cho trên 1.000 lao động. Nếu như trước đây, sản xuất nông nghiệp của thị xã chủ yếu dựa vào cây lúa, tập quán canh tác lạc hậu thì hôm nay, trên cánh đồng Mường Lò, nông dân Nghĩa Lộ đã tập trung gieo cấy trên 500ha các giống lúa hàng hóa chất lượng cao, từng bước xây dựng thương hiệu gạo Mường Lò có sức cạnh tranh lớn. Vụ đông đã trở thành vụ sản xuất chính, chiếm trên 80% diện tích đất hai lúa. Giá trị thu nhập trên 1ha đất 2 vụ lúa năm 2014 đạt 125 triệu đồng, tăng 6 lần so năm 1995. Nhiều mô hình kinh tế ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật và lồng ghép với thực hiện chương trình xây dựng nông thôn mới, đem lại giá trị kinh tế cao như: chăn nuôi lợn hàng hóa, nuôi chim bồ câu Pháp; trồng rau màu chất lượng cao; trồng hoa trong nhà lưới; trồng ngô tím, cà chua, súp lơ xanh, nấm rơm trái vụ, chuối tiêu hồng...

Trình độ dân trí, nhận thức của nhân dân nâng lên rõ rệt. Hàng năm, tỷ lệ đỗ tốt nghiệp trung học phổ thông (THPT) qua các năm đều đạt từ 96% trở lên. Tỷ lệ học sinh tốt nghiệp THPT học nghề và các trường chuyên nghiệp chiếm 44,5%. Đến nay, số đơn vị trường học tăng gấp 2 lần so với năm 1995. Thị xã đã có 13/24 trường đạt chuẩn quốc gia. Hiện nay, 100% tổ dân phố, thôn, bản được phủ sóng phát thanh; 97% hộ dân được xem truyền hình, nghe Đài Tiếng nói Việt Nam và địa phương; 100% cơ quan, đơn vị sử dụng Internet, 30% hộ gia đình sử dụng Internet. Hàng năm, 100% cán bộ, công chức, đảng viên và 90% cán bộ hội viên, đoàn viên và các tầng lớp nhân dân được học tập, phổ biến pháp luật, chỉ thị, nghị quyết của Đảng. Nhờ đó, nhân dân trên địa bàn thị xã đã chấp hành nghiêm túc chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước.
 
 Tiến tới xây dựng thị xã văn hóa - du lịch vào năm 2020

Đến nay, quốc lộ 32 đoạn qua thị xã và các tuyến đường: Điện Biên, An Hòa, Hoàng Liên Sơn, Nguyễn Thái Học... đã trải nhựa, lát vỉa hè, lắp hệ thống đèn điện chiếu sáng tạo nên sự hiện đại của một đô thị trẻ. Các trụ sở làm việc, cơ quan đơn vị, trường học, trạm y tế, bệnh viện được đầu tư nâng cấp, xây dựng hiện đại. Một số công trình lớn, trọng điểm được triển khai như: Trung tâm Văn hóa - Thể thao thị xã, sửa chữa cải tạo Khu tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh, Khu di tích lịch sử văn hóa Căng - Đồn Nghĩa Lộ, tuyến đường tránh quốc lộ 32...

Thị xã đã năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, xây dựng một thị xã văn hóa miền núi tiêu biểu phía Bắc dưới ánh lửa soi đường của Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) về xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, Nghị quyết Trung ương 9 (khóa XI) về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước. Hiện, thị xã đang triển khai Đề án xây dựng thị xã văn hóa - du lịch Nghĩa Lộ giai đoạn 2013 - 2020.

Thị xã đã đạt được một số kết quả nổi bật trong việc khôi phục, bảo tồn một số lễ hội gắn với phát triển du lịch như: Lễ công bố quyết định phê duyệt Đề án thị xã văn hóa - du lịch và trình diễn màn đại xoè cổ xác lập Kỷ lục Việt Nam, Hội Hạn khuống; tết xíp xí; xên bản, xên mường; bảo tồn nhà sàn truyền thống, các món ăn dân tộc, nghề dệt thổ cẩm của người Thái...; thành lập 50 đội văn nghệ quần chúng, duy trì hoạt động của 48 câu lạc bộ thể thao. Đền Cầm Hánh được công nhận là di sản văn hóa cấp tỉnh. 6 điệu xòe cổ của dân tộc Thái được đề nghị công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Cụm 3 cây đa tía được công nhận cây di sản...

Thị xã đã chú trọng công tác quy hoạch, thu hút đầu tư phát triển các cơ sở làm dịch vụ du lịch. Địa phương đã khai thác tốt vị trí là thị xã duy nhất trên tuyến đường quốc lộ 32 từ Hà Nội - Lai Châu - Lào Cai để phát triển các dịch vụ ăn uống, lưu trú đồng thời mở ra hướng đẩy mạnh phát triển du lịch cộng đồng trên cơ sở khai thác tiềm năng, thế mạnh về bản sắc văn hóa dân tộc, truyền thống lịch sử, cảnh quan sinh thái của vùng Mường Lò; tăng cường tổ chức các hoạt động xúc tiến thương mại, thông tin tuyên truyền và các sự kiện văn hóa lớn để quảng bá tiềm năng thế mạnh của thị xã, từng bước xây dựng thương hiệu du lịch Mường Lò với mô hình du lịch cộng đồng tại 2 xã: Nghĩa An và Nghĩa Lợi.

Năm 2014, tổng lượt khách du lịch đến địa bàn đạt trên 55.000 lượt, trong đó khách nước ngoài chiếm 10%, lưu trú trên 2.000 lượt/năm. Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư” được tăng cường cả về chiều rộng lẫn chiều sâu. Đến nay, tỷ lệ hộ gia đình đạt tiêu chuẩn văn hóa đạt 80%; tỷ lệ tổ dân phố, thôn, bản đạt 60%; 79/100 tổ dân phố, thôn, bản không có người nghiện ma túy; 7/7 xã, phường trên địa bàn đã tổ chức ra mắt xây dựng xã văn hóa nông thôn mới và phường văn minh đô thị.

Quân sự quốc phòng ngày càng được củng cố, xây dựng thị xã trở thành khu vực phòng thủ vững chắc. Tình hình an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội bảo đảm. Đồng chí Lò Thị Huân - Bí thư Thị ủy - Chủ tịch HĐND thị xã cho rằng: “Thị xã đã vận dụng sáng tạo, phù hợp, đúng đắn chủ trương, nghị quyết của Đảng, cơ chế, chính sách của Nhà nước vào điều kiện thực tế địa phương; luôn chăm lo, củng cố, xây dựng và phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị, sự đoàn kết đồng thuận của cán bộ, đảng viên, nhân dân các dân tộc trên địa bàn; phát huy mạnh nội lực gắn với tranh thủ sự giúp đỡ hỗ trợ của tỉnh, Trung ương và các nguồn lực từ bên ngoài để xây dựng kết cấu hạ tầng, đầu tư phát triển kinh tế - xã hội; làm tốt công tác dân vận, nhân rộng các điển hình tiên tiến, tạo sức lan tỏa sâu rộng, đẩy mạnh phong trào thi đua yêu nước trong hệ thống chính trị, các thành phần kinh tế và nhân dân trên địa bàn”.

Sau 20 năm xây dựng và phát triển, Đảng bộ và nhân dân các dân tộc thị xã Nghĩa Lộ đã được Đảng, Nhà nước tặng thưởng nhiều danh hiệu cao quý như: Huân chương Lao động hạng Ba, Huân chương Lao động hạng Nhì, cờ thi đua của Chính phủ... Đây là động lực để thị xã tự tin bước vào giai đoạn mới, quyết tâm xây dựng thành công thị xã văn hóa - du lịch; trở thành trung tâm văn hóa - thương mại - dịch vụ khu vực phía Tây của tỉnh; cơ bản đạt các tiêu chí đô thị loại III vào năm 2020.

Thu Hằng