Là địa bàn chiến lược, có Nhà máy Thủy điện Thác Bà, có đường sắt nối Hà Nội - Lào Cai - Trung Quốc, cùng một số căn cứ quân sự, quốc phòng, Yên Bái trở thành trọng điểm đánh phá ác liệt của không quân Mỹ. Thực hiện chủ trương của Trung ương Đảng, Tỉnh ủy và Ủy ban Hành chính tỉnh đã lãnh đạo nhân dân, lực lượng vũ trang chuyển mọi hoạt động của địa phương vào thời chiến, tích cực chuẩn bị mọi mặt sẵn sàng đối phó chiến tranh phá hoại của Mỹ.

Trong khí thế sục sôi của cả dân tộc, với khẩu hiệu “Tất cả để đánh thắng giặc Mỹ xâm lược”, Yên Bái đã vượt qua khó khăn, tập trung nhân lực, vật lực với gần 6 triệu ngày công đào 1.386 hầm cất giấu máy móc, 445 km giao thông hào, 634.403 hầm tập thể, 727.056 hầm trú ẩn cá nhân, chi viện cho công trường thi công thủy điện Thác Bà, sân bay Yên Bái...

Các phong trào: “Ba sẵn sàng”, “Ba đảm đang”, “Tay cày tay súng”, “Tay bừa tay súng”, “Mỗi người làm việc bằng hai”, “Nghìn việc tốt”... đã động viên nhân dân Yên Bái sôi nổi tham gia, tạo khí thế, sức mạnh đoàn kết đánh giặc. Các lực lượng vũ trang tổ chức 336 đài quan sát, báo động, hình thành các cụm phòng không trọng điểm bảo vệ sân bay, thị xã Yên Bái, công trình thủy điện. Các tổ bắn máy bay bằng súng bộ binh được tổ chức, huấn luyện ở hầu hết các xã, các cơ quan, công trường, xí nghiệp hình thành lưới lửa phòng không nhiều tầng, nhiều lớp sẵn sàng đánh máy bay Mỹ.

Khẩu đội pháo phòng không của dân quân Yên Bái bắn máy bay Mỹ xâm lược.

Ngày 15/6/1965, không quân Mỹ bắt đầu đánh phá Nghĩa Lộ và ngày 9/7/1965 đánh phá thị xã Yên Bái. Máy bay Mỹ điên cuồng trút bom xuống trung tâm thị xã, các trường học, bệnh viện, nhà ga, đường sắt, cầu phà, công sở... gây nhiều thiệt hại về người và tài sản. Cả tỉnh sôi sục khí thế chiến đấu, nhiều trận địa súng 12 ly 7 của dân quân, tự vệ cùng các đơn vị pháo cao xạ của bộ đội chủ lực được bảo vệ những mục tiêu quan trọng.

Với tinh thần chủ động, tích cực sẵn sàng chiến đấu, lực lượng vũ trang thị xã Yên Bái, Nghĩa Lộ và các vùng lân cận đã kịp thời nổ súng đánh trả máy bay Mỹ ngay từ những phút đầu tiên.

Trong suốt thời gian từ 10/7/1965 đến hết năm 1967, nằm trong những trọng điểm đánh phá hủy diệt của không quân Mỹ, hiệu suất chiến đấu của các lực lượng vũ trang Yên Bái ngày càng được nâng cao. Điển hình, ngày 10/7/1965 ba tốp máy bay Mỹ từ hướng Tây Nam bổ nhào đánh phá các mục tiêu ở thị xã Yên Bái, mặc dù dưới mưa bom của địch, các lực lượng vũ trang Yên Bái vẫn kiên cường bắn trả. Ngay từ loạt đạn đầu, một máy bay F105 đã bị trúng đạn; Tiểu đội 2 của Đại đội 2 bị bom vùi lấp, các chiến sỹ vẫn anh dũng chiến đấu, bắn cháy thêm 1 máy bay.

Tháng 8/1965, trong suốt 13 ngày máy bay Mỹ dồn dập đánh phá có tính hủy diệt thị xã Yên Bái, gây cho ta tổn thất lớn (chết 138 người, bị thương 157 người) trong diện tích chưa đầy 4 km2. Có ngày địch đã dùng tới 48 lượt máy bay phá hoại nhiều cầu, đường sắt nhưng nhân dân và các lực lượng vũ trang Yên Bái vẫn kiên cường bám trụ, anh dũng chiến đấu, bắn rơi 5 máy bay Mỹ. Ngày 20/8/1965 tiểu đội dân quân dân tộc Tày, xã Mậu Đông (Văn Yên) bằng súng bộ binh đã bắn rơi 1 máy bay F 105 (là chiếc máy bay Mỹ đầu tiên do dân quân người dân tộc bắn hạ).

Ngày 26/8/1965, bằng 10 viên đạn K44, dân quân xã Lang Thíp (Văn Yên) đã bắn rơi tại chỗ 1 máy bay F105; ngày 27/11/1965 quân, dân Yên Bái bắn rơi chiếc máy bay thứ 800 và 801 trên bầu trời miền Bắc. Kết thúc năm 1967, các lực lượng vũ trang Yên Bái đã bắn rơi 99 máy bay Mỹ, góp phần quan trọng vào chiến thắng đánh bại cuộc chiến tranh phá hoại bằng không quân lần thứ nhất của Mỹ.

Năm 1972, cả nước chung sức chống chiến tranh phá hoại lần thứ 2 của Mỹ. Trong 12 ngày đêm quân dân Yên Bái - Nghĩa Lộ đã bắn rơi 15 máy bay, góp phần vào chiến thắng chung của cả nước. Trước tình thế không gì cứu vãn, ngày 30/12/1972 Mỹ buộc phải tuyên bố ngừng ném bom miền Bắc, ký kết hiệp định về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam (ngày 27/1/1973 tại Pari).

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, quân, dân Yên Bái đã có nhiều thành tích đặc biệt xuất sắc trong phục vụ chiến đấu, đảm bảo giao thông vận tải, tích cực sản xuất, chi viện cho chiến trường miền Nam. Toàn tỉnh đã đóng góp được 289.000 tấn lương thực, 146.000 tấn thực phẩm. Từ năm 1965 đến 1975, Yên Bái tiễn đưa 24.632 con em nhập ngũ. Những đóng góp của Đảng bộ, quân, dân Yên Bái đã góp phần xứng đáng cùng quân, dân cả nước đánh thắng giặc Mỹ, giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc.

Khu vực ga Yên Bái tan hoang vì bom Mỹ đánh phá.

Đất nước hòa bình, vượt lên bao khó khăn của một tỉnh miền núi và dân tộc, Yên Bái đã tập trung khai thác tiềm năng, thế mạnh, thu hút các nhà đầu tư, đẩy mạnh ứng dụng khoa học kỹ thuật... để phát triển sản xuất, nâng cao đời sống nhân dân. Thành tựu nổi bật trên lĩnh vực kinh tế là, chúng ta đã duy trì tốc tộ tăng trưởng kinh tế cao và bền vững (năm 2015 đạt tộc độ 12%); thu nhập bình quân 25 triệu đồng/người/năm; thu ngân sách trên 1.700 tỷ đồng; hạ tầng kinh tế như đường giao thông phát triển với tuyến đường sắt Hà Nội - Lào Cai, tuyến cao tốc Nội Bài - Lào Cai có nút giao IC12 và đường tránh ngập mới hoàn thiện, tổng mức đầu tư gần 1.000 tỷ đồng; hạ tầng viễn thông, điện và các dịch vụ tài chính, ngân hàng phát triển, đáp ứng nhu cầu sản xuất, kinh doanh và đời sống xã hội. Cùng với các chính sách thu hút đầu tư, cải cách thủ tục hành chính đã mời gọi được nhiều doanh nghiệp, nhất là các tập đoàn kinh tế lớn trong, ngoài nước đến đầu tư, mở ra cơ hội lớn khai thác tiềm năng, tạo việc làm, nâng cao giá trị sản xuất công nghiệp và tăng thu ngân sách...

Lĩnh vực sản xuất nông nghiệp đạt nhiều thành tựu quan trọng, tổng sản lượng lương thực đạt trên 300 nghìn tấn. Yên Bái đã hình thành được nền sản xuất hàng hóa với nhiều vùng chuyên canh như: lúa, chè, cây ăn quả; chăn nuôi phát triển theo hướng bán công nghiệp... bộ mặt nông nghiệp, nông thôn đã khởi sắc. Hết năm 2015, đã có 5 xã hoàn thành chương trình xây dựng nông thôn mới.

Trên lĩnh vực sản xuất công nghiệp, sau nhiều năm, Yên Bái đã đạt giá trị sản xuất trên 7.500 tỷ đồng, nhiều sản phẩm mang giá trị và thương hiệu lớn như: đá bột, cao lanh, điện thương phẩm, hàng hóa chế biến từ nông, lâm sản... Lĩnh vực văn hóa, xã hội với những thành tựu về y tế và giáo dục, đặc biệt trong năm 2015, Yên Bái chính thức hoàn thành phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ 5 tuổi; toàn tỉnh có 1.052 em đoạt giải trong các kỳ thi học sinh giỏi cấp tỉnh và quốc gia; lần đầu tiên Yên Bái đoạt giải Khuyến khích quốc tế châu Á - Thái Bình Dương.

Hơn 40 năm sau ngày thống nhất đất nước, Yên Bái từ một tỉnh nghèo nàn và lạc hậu đã dần trở thành tỉnh phát triển trong khu vực trung du và miền núi phía bắc. Thành phố Yên Bái đã thành một đô thị hiện đại và phát triển với nhiều công trình xây dựng quy mô lớn. Bộ mặt nông thôn từ vùng thấp đến vùng cao khởi sắc, có đường giao thông, có điện lưới quốc gia, có hệ thống trường học, trạm y tế và cuộc sống người dân ngày càng ấm no.

Nhìn lại trang sử hào hùng, hướng đến tương lai tươi sáng, nhân dân các dân tộc Yên Bái một lòng quyết tâm theo Đảng quang vinh, Bác Hồ vĩ đại, để bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng quê hương, đất nước dân chủ, công bằng và văn minh.

Lê Phiên