Đối với một đảng chính trị cầm quyền, nguy cơ tha hóa quyền lực thời bình là rất lớn. V.I.Lênin từng nhận thấy rằng, sau ba năm cầm quyền (1917-1920), quyền lực trong đảng ngày càng có xu hướng tha hóa, khiến ông trăn trở, đi sâu tìm kiếm các biện pháp khắc phục.

Không phải ngẫu nhiên mà Đại hội XII của Đảng đề cập một quan điểm mới mẻ: "Hoàn thiện và thực hiện nghiêm cơ chế kiểm soát quyền lực, ngăn ngừa sự lạm quyền, vi phạm kỷ luật, kỷ cương”. Trên tinh thần đó, Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XII) của Đảng xác định: "Các cấp ủy, tổ chức đảng chỉ đạo rà soát, hoàn thiện và thực hiện nghiêm cơ chế kiểm tra, giám sát, kiểm soát việc thực thi quyền lực của người có chức, có quyền, theo hướng quyền hạn đến đâu trách nhiệm đến đó; phân định rõ thẩm quyền và trách nhiệm tập thể, cá nhân trong từng công đoạn giải quyết công việc và có chế tài xử lý nghiêm những hành vi vi phạm”.

Quan điểm đó được hình thành trên cơ sở Đảng ta nhận định: "Cơ chế kiểm soát quyền lực chậm hoàn thiện, còn nhiều sơ hở”. Tại một hội nghị về công tác cán bộ gần đây, đồng chí Phạm Minh Chính, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Tổ chức Trung ương nhận xét: "Về cơ chế kiểm soát quyền lực, vừa qua chúng ta không đủ đầy đủ công cụ kiểm soát nên bị lợi dụng, tha hoá, có hiện tượng biến quyền lực thành của mình để ban phát, xin cho. Phải xây dựng quy chế, quy định của Đảng, luật pháp hóa, đồng thời công khai, minh bạch. Nếu để một vài người sử dụng quyền lực thì sẽ tha hóa”.

Xây "cái lồng" kiểm soát, tạo "chiếc phanh" cơ chế

Như trên đã trình bày, quyền lực chính trị ở nước ta xoay quanh ba mối quan hệ chính trị cơ bản: Đảng, Nhà nước và nhân dân nên khi bàn về kiểm soát quyền lực cũng là bàn về ý chí và hành động của ba chủ thể này.

Xin được lấy ví dụ bằng việc xây dựng pháp luật. Giai đoạn trước năm 2008, năm ban hành Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, Chính phủ hầu như có thể quy định về mọi vấn đề trong luật; còn hiện nay, Chính phủ, các bộ đã bị khống chế về nội dung và phạm vi ủy quyền lập pháp bởi Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật và bởi chính từng đạo luật cụ thể. Nhờ vậy, tình trạng lạm dụng ra những quy định vi phạm Hiến pháp, vi phạm quyền cơ bản của công dân dần được hạn chế. Hay trong việc gia nhập các công ước quốc tế, ban hành các đạo luật về đầu tư, doanh nghiệp, đấu thầu… đã giúp cho nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ngày càng minh bạch, tiến bộ, hướng tới một Chính phủ kiến tạo, vì người dân phục vụ, tạo nên "làn sóng” cắt giảm, đơn giản hóa hàng nghìn thủ tục đầu tư, kinh doanh ở các bộ, ngành như vừa qua.

Kiểm soát quyền lực Nhà nước cũng phải bảo đảm sự kiểm soát lẫn nhau giữa các cơ quan Nhà nước với sự thống nhất, có sự phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan Nhà nước trong thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp; trong đó đặc biệt phải phát huy vai trò kiểm soát của các cơ quan tư pháp đối với các cơ quan Nhà nước mà tòa án phải thật sự độc lập, chỉ tuân thủ pháp luật và công lý, không bị chi phối bởi bất kỳ thế lực nào. Phải hoàn thiện luật pháp theo hướng tạo nên sự độc lập tương đối giữa các nhánh quyền lực lập pháp, hành pháp, tư pháp, đặc biệt là nhánh tư pháp.

Kiểm soát của Đảng: Xử lý đảng viên nặng hơn để làm gương

Kiểm soát quyền lực vừa là nhiệm vụ lãnh đạo của Đảng, vừa là phương thức lãnh đạo của Đảng thông qua chức năng, nhiệm vụ và tổ chức của mình. Theo đó, Đảng "là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội”, là đảng duy nhất lãnh đạo và cầm quyền nhưng không làm thay Nhà nước, không lấn sân Nhà nước. V.I.Lênin đã từng nhắc nhở những đảng viên cộng sản không biết cách lãnh đạo rằng, với tư cách là một chủ thể thực hiện chức năng lãnh đạo thì không được "ra những chỉ thị và sắc lệnh” tức không được hoạt động theo kiểu như chỉ đạo, quản lý. Trong mọi hoạt động của mình, cán bộ, đảng viên ở các cấp, nhất là đảng viên có chức, có quyền phải nhận thức và tách bạch được vị trí, vai trò của mình. Theo Hiến pháp, Đảng còn phải "chịu sự giám sát của nhân dân, chịu trách nhiệm trước nhân dân về những quyết định của mình”.

Kiểm soát bằng tai, mắt nhân dân