Nhằm phát huy vai trò xung kích của lực lượng thanh niên trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, đầu năm 1950, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chủ trương thành lập Đội Thanh niên xung phong (TNXP). 

Ngày 15/7/1950, theo Chỉ thị của Bác, Đảng Đoàn Thanh vận Trung ương họp mở rộng và giao cho Ban Thường vụ Trung ương Đoàn Thanh niên cứu quốc Việt Nam tổ chức thành lập Đội TNXP tham gia phục vụ chiến dịch Biên giới. 

Theo đó, Đội TNXP đầu tiên đã được thành lập tại huyện Định Hóa (Thái Nguyên) tham gia sửa chữa cầu đường, mở huyết mạch vận chuyển vũ khí, lương thực, thuốc men và quân tư trang ra tiền tuyến. Đồng thời, góp phần quan trọng vào các trận đánh Nậm Nang, Cốc Xa, tiêu diệt căn cứ điểm Đông Khê, hoàn thành thắng lợi chiến dịch Biên giới, mở ra trang sử vẻ vang, hào hùng của TNXP Việt Nam.

Là cửa ngõ của miền Tây Bắc, tỉnh Yên Bái có vị trí chiến lược vô cùng quan trọng nên Trung ương Đoàn đã điều động 6.000 TNXP từ các tỉnh miền xuôi lên tham gia kháng chiến, khắc phục hậu quả chiến tranh và xây dựng các vùng kinh tế mới. 

Dưới sự lãnh đạo của Tỉnh ủy, UBND tỉnh Yên Bái, lực lượng TNXP đã phối hợp với đồng bào các dân tộc quyết tâm bám trụ, vượt qua khó khăn gian khổ bảo đảm an toàn giao thông thông suốt trên con đường Yên Bái - Ba Khe - đèo Lũng Lô - Sơn La. Đó chính là con đường từ căn cứ cách mạng Việt Bắc đến mặt trận Điện Biên Phủ, góp phần quan trọng vào chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ đi đến kết thúc cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược của dân tộc. 

Trong hai cuộc kháng chiến, lực lượng TNXP Yên Bái đã đóng góp hàng ngàn công xây dựng tuyến quốc lộ 13A từ Hiên - Tuyên Quang đến đèo Lũng Lô, đường Lâm sinh, sân bay Yên Bái, đường sắt Yên Bái - Lào Cai, quốc lộ 70, xây dựng 9 bến phà, 200 chiếc cầu, 1.800 công trình thoát nước… với khối lượng đào đắp 8 triệu mét khối đất đá, khai thác 1.500 m3 gỗ, xẻ 82.000 tà vẹt gỗ, vớt dưới sông Hồng lên 82.000 thanh ray, vận chuyển 10.000 tấn lương thực, thực phẩm, vũ khí, quân trang cho bộ đội, cứu chữa 535 thương, bệnh binh, vận chuyển đưa 60.000 bộ đội qua sông. 

Nhiều địa danh lịch sử đã ghi đậm chiến công của lực lượng TNXP cả nước nói chung và tỉnh Yên Bái nói riêng như: đèo Lũng Lô, đèo Pha Đin, ngã ba Cò Nòi, ngã ba Đồng Lộc, Truông Bồn, cầu Hàm Rồng, đường 20 quyết thắng, cua chữ A, đèo Pô Lai Nhíc, núi Nhồi, phà Xuân Sơn, phà Long Đại, Bầu Bàng, Dầu Tiêng, đường 1C, Bông Trang, Nhà Đỏ… mãi là niềm tự hào, nguồn cổ vũ khích lệ tinh thần xung kích tình nguyện đối với thế hệ trẻ hôm nay.

Đáp ứng nguyện vọng tha thiết của 2.000 cựu TNXP tỉnh Yên Bái và góp phần giải quyết chế độ chính sách đối với những cựu TNXP đã hoàn thành nhiệm vụ trong kháng chiến, ngày 28/4/2006, Hội Cụu TNXP tỉnh Yên Bái đã được thành lập. Đây là sự kiện có ý nghĩa quan trọng thể hiện sự quan tâm của các cấp, các ngành từ Trung ương tới địa phương và toàn xã hội đối với lực lượng TNXP tỉnh Yên Bái. 

Kế thừa và phát huy truyền thống TNXP trong sự nghiệp đổi mới xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, những năm qua Hội Cựu TNXP tỉnh Yên Bái đã đẩy mạnh các phong trào thi đua yêu nước với tinh thần "Cựu TNXP nguyện nêu gương sáng học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh" đạt được những kết quả quan trọng. 

Với sự ra đời của tổ chức, Hội đã nhanh chóng thu hút 1.800/2.000 cựu TNXP tham gia sinh hoạt ở 7/9 tổ chức hội các huyện, thị, thành phố và 116 xã phường, thị trấn, tạo nên một sức mạnh tinh thần mới và sự đồng thuận cao trong khối đại đoàn kết các dân tộc. Qua đó, khơi dậy khí thế hào hùng và phẩm chất cách mạng của các thế hệ cựu TNXP tỉnh Yên Bái, góp phần xây dựng tổ chức hội vững mạnh, thực sự trở thành mái nhà chung của TNXP. 

Theo đó, tổ chức hội TNXP các cấp trong tỉnh đã tuyên truyền vận động hàng ngàn cựu TNXP và gia đình tích cực tham gia các phong trào thi đua yêu nước, gương mẫu trong các phong trào đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư. Tích cực vận động gia đình, người thân hăng hái tham gia các hoạt động xã hội, đóng góp vào các phong trào thi đua phát triển kinh tế - xã hội, củng cố vững chắc thế trận lòng dân và an ninh nhân dân.

Lễ bàn giao nhà tình nghĩa cho hội viên cựu TNXP có hoàn cảnh khó khăn tại huyện Trấn Yên. 

Đặc biệt, tổ chức hội TNXP các cấp đã trở thành thành viên của Mặt trận Tổ quốc, nhiều cán bộ, hội viên tuy tuổi cao nhưng vẫn tham gia vào các tổ chức chính trị xã hội ở địa phương, được cấp ủy Đảng, chính quyền và nhân dân tin yêu. Thông qua các hoạt động xã hội, cán bộ, hội viên cựu TNXP còn làm tốt vai trò nhân chứng lịch sử, giúp Đảng, Nhà nước giải quyết chế độ, chính sách cho cựu TNXP tham gia kháng chiến, góp phần thực hiện tốt đạo lý uống nước nhớ nguồn, đền ơn đáp nghĩa đối với cựu TNXP đã đóng góp máu xương, công lao trong các cuộc kháng chiến kiến quốc. 

Bên cạnh đó, Hội TNXP còn làm tốt công tác điều tra, khảo sát hiện trạng cựu TNXP trong toàn tỉnh, tham mưu giúp HĐND tỉnh giám sát tình hình giải quyết chính sách, pháp luật đối với cựu TNXP và tham mưu cho UBND tỉnh tổng kết 15 năm giải quyết chính sách cho cựu TNXP. Đến nay, tỉnh Yên Bái có 2.560 lượt cựu TNXP được hưởng chế độ, chính sách của Nhà nước. 

Trong đó, có 2 đồng chí được hưởng chế độ liệt sĩ, 75 đồng chí được chế độ thương binh, 1.136 đồng chí được hưởng chế độ trợ cấp 1 lần, 42 đồng chí được hưởng chế độ trợ cấp thường xuyên, 289 đồng chí được hưởng chế độ mai táng phí, 26 đồng chí được hưởng chế độ chất độc da cam, 990 đồng chí được hưởng chế độ bảo hiểm y tế. Hội đã tham mưu với UBND tỉnh xác nhận phiên hiệu TNXP cho 4 đơn vị TNXP do tỉnh huy động theo Thông tư số 18/TT- BNV với 848 cựu TNXP.

Song song với việc phát huy truyền thống, phẩm chất cao đẹp của TNXP, các cựu TNXP của tỉnh luôn tích cực phấn đấu nêu gương sáng trong lao động sản xuất theo lời dạy của Bác Hồ để con cháu noi theo, góp phần vào việc giáo dục truyền thống cách mạng cho thanh thiếu nhi. Đến nay, Hội TNXP xây dựng Quỹ Nghĩa tình đồng đội được 840 triệu đồng; trong đó, các cơ quan hỗ trợ 6,105 tỷ đồng, gia đình dòng họ và chính quyền hỗ trợ 9.578 triệu đồng. 

Hội đã tạo điều kiện giúp hội viên vay không lấy lãi để tăng gia chăn nuôi, phát triển kinh tế gia đình; xây dựng 148 nhà tình nghĩa trị giá 15,692 tỷ đồng; thăm hỏi 1.570 hội viên khó khăn trong những ngày truyền thống và ngày tết với tổng trị giá 793 triệu đồng; tặng 250 sổ tiết kiệm từ 1 - 5 triệu đồng với tổng trị giá lên tới 682 triệu đồng; trợ cấp thường xuyên cho 5 cựu TNXP cô đơn mỗi tháng 500.000 đồng cho tới khi qua đời; tặng quà cho cựu TNXP Điện Biên Phủ 91,5 triệu đồng; tổ chức mừng thọ cho 161 lượt hội viên, trị giá 102 triệu đồng; thăm hỏi hội viên ốm đau khó khăn đột suất cho 830 trường hợp trị giá 360 triệu đồng và tổ chức cho 482 lượt hội viên đi thăm lại chiến trường xưa.

Ghi nhận những thành tích của cán bộ, hội viên Hội Cựu TNXP tỉnh Yên Bái trong những năm qua, Trung ương Hội cựu TNXP Việt Nam đã tặng 10 cờ thi đua xuất sắc, 10 bằng vinh danh, 96 bằng khen, 512 huy hiệu cựu TNXP làm theo lời Bác. UBND tỉnh đã tặng khen cho Hội Cựu TNXP 1 cờ thi đua xuất sắc, 102 bằng khen; Ủy ban Mặt trận Tổ quốc tỉnh đã tặng 25 bằng khen. Hội Cựu TNXP tỉnh cũng đã tặng 446 giấy khen cho các tập thể và cá nhân xuất sắc. Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trao tặng 770 Kỷ niệm chương TNXP.

Nguyễn Văn Tỉnh - Chủ tịch Hội Cựu thanh niên xung phong tỉnh Yên Bái