Dù đã ở tuổi 84 - tuổi “xưa nay hiếm” nhưng khi nhắc đến ngày giải phóng Nghĩa Lộ, ông Hà Thiết Hùng - cán bộ lão thành cách mạng, nguyên Bí thư Tỉnh ủy Hoàng Liên Sơn thấy vẫn còn vang vọng mãi dư âm hào hùng của thời khắc lịch sử 60 năm về trước và nhớ về những đồng chí, đồng đội thân yêu đã dũng cảm kiên cường, không tiếc máu xương chiến đấu quên mình vì Tổ quốc, vì sự nghiệp giải phóng quê hương để cho cuộc sống tiếp tục nảy lộc đâm chồi, để chúng ta có thể ngẩng cao đầu trong tư thế của người chiến thắng.

Theo lời kể của ông Hà Thiết Hùng, năm 1947 thực dân Pháp đem quân đánh tái chiếm Văn Chấn, với âm mưu đánh nhanh và sử dụng lực lượng quân sự mạnh, vũ khí tối tân. Thực dân Pháp muốn khuất phục nhân dân các dân tộc Văn Chấn bằng cách bắn giết hết sức man rợ. Chiếm được Văn Chấn, địch dựa vào những tên tay sai lập nên bộ máy cai trị từ huyện đến xã đồng thời đặt đồn Nghĩa Lộ thành phân khu quân sự mạnh nhất trong 4 phân khu ở vùng Tây Bắc Việt Nam.

Sau khi cắm các đồn bốt và dựng lên bộ máy cai trị, giặc Pháp thực hiện âm mưu chia để trị, dùng người dân tộc này giết người dân tộc khác, lấy chiến tranh nuôi chiến tranh, chúng biến hệ thống ngụy quân ngụy quyền thành một công cụ đàn áp bóc lột nhân dân các dân tộc. Chúng chặt đầu, mổ bụng, moi gan một số cán bộ chiến sĩ của ta, rồi dùng mô đá trên Ngòi Lao làm pháp trường xử tử cán bộ chiến sĩ giữa dòng nước xiết.

Trong gần 5 năm (1947 – 1952) chiếm đóng Văn Chấn, chúng đã giết và gây thương tích cho hàng trăm người. Hàng nghìn con em các dân tộc bị cưỡng ép đi làm lính đánh thuê cho chúng, cầm súng bắn lại đồng bào, đốt phá rừng núi quê hương.

Ngoài việc bắn giết chúng còn đốt nhà, phá lúa, cướp trâu bò và hàng nghìn tấn lương thực, hãm hiếp phụ nữ và trẻ em. Chúng bắt đồng bào vào ở ngay dưới chân đồn bốt để cắt đứt liên lạc với Việt Minh và bắt đồng bào quen với sự bắn giết man rợ. Đồng thời làm hàng rào bằng xương bằng thịt ngăn đòn tấn công của quân ta. Những cái nhỏ như củ khoai, củ sắn, bát gạo, lưng cơm đến cái quý nhất của con người là tâm hồn thể xác đều bị chúng giành giật và thuộc quyền sở hữu của quan đồn.

Trước sự tàn sát của súng đạn, nhân dân các dân tộc Văn Chấn đã trỗi dậy niềm tin, tình cảm và lòng yêu nước với Việt Minh, với kháng chiến. Nhân dân ta đã nổi dậy với tinh thần quyết chiến quyết thắng và giành được thắng lợi ngày 18/10/1952.

Chính sự ủng hộ của đồng bào và quyết tâm giành độc lập tự do cho Tổ quốc đã góp phần quan trọng để quân và dân ta đã lập nên chiến công vang dội mùa thu năm 1952 giải phóng Nghĩa Lộ. “Sau khi giải phóng Nghĩa Lộ, chúng tôi tổ chức mít tinh ở các xã để công bố chiến thắng, động viên bà con ổn định sản xuất tiếp tục ủng hộ lương thực cho bộ đội đánh lên Sơn La. Đồng bào mình vui lắm, phấn khởi lắm. Vậy là dân ta đã thoát khỏi ách đô hộ” - ông Hà Thiết Hùng bồi hồi nhắc lại những giây phút thắng lợi năm xưa.

Vượt qua những đau thương trong quá khứ để vươn lên trong thời kỳ mới - thời đại công nghiệp hóa, hiện đại hóa, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc thị xã Nghĩa Lộ đã có những giải pháp tích cực đẩy mạnh phát triển kinh tế - xã hội, giữ vững an ninh quốc phòng và trật tự an toàn xã hội.

Hôm nay, dưới chân Căng và Đồn Nghĩa Lộ, cuộc sống của người dân nơi đây vẫn ngày đêm sôi động, từng bước xây dựng nên một thị xã Nghĩa Lộ phát triển đàng hoàng hơn, giàu mạnh hơn... 

H.D