Đối với người dân đất Ngọc, gà trống thiến là món ăn cổ truyền vào dịp tết Nguyên đán. Gà được nuôi nhiều ở các xã: Lâm Thượng, Mai Sơn, Khánh Thiện, Tân Lập… Không ai biết gà trống thiến được người dân nơi đây nuôi từ bao giờ, chỉ nghe người già kể rằng, từ khi họ sinh ra và lớn lên đã thấy loại gà này.

Nhà nào cũng nuôi nhưng chỉ nuôi 5 -10 con để phục vụ cho gia đình mỗi khi có việc cưới hỏi và vào dịp tết hoặc biếu, tặng. Đối với dân tộc Tày Lục Yên, gà trống thiến còn là sản vật để mồng một tết, con rể đem biếu bố mẹ vợ. Con gái sau khi đi lấy chồng, cứ mùng một tết phải đem lễ vật là một con gà trống thiến đến nhà ngoại dâng lên ông bà, tổ tiên. Gia đình bà Hoàng Thị Kiên ở thôn Tông Pắng, xã Lâm Thượng, mùng một tết năm nào cũng có 11 con gà trống thiến do 10 cô con gái và 1 cô cháu gái mang đến lễ.

Bà Kiên cho biết: "Đây là phong tục của đồng bào từ xưa. Năm nào cũng vậy, mùng một tết, nhà tôi làm 11 mâm cỗ, mỗi mâm có một con gà trống thiến luộc của con cháu mang đến biếu ông bà, bố mẹ". Không những được dùng làm lễ vật trong mỗi dịp tết mà gà trống thiến còn là lễ vật trong đám cưới. Đối với lễ cưới của dân tộc Tày Lục Yên, từ khi nhà trai đến dạm ngõ đến lúc rước dâu về cần đến 4 - 6 đôi gà trống thiến tùy hoàn cảnh của từng gia đình nhưng không thể thiếu.

Để nuôi được một con gà trống thiến từ khi mới nở đến khi xuất chuồng, người nuôi phải mất 9 tháng đến 1 năm. Khi thiến gà, muốn có thịt gà ngon phải chọn giống gà ta độ 3 - 4 tháng tuổi và khi bắt đầu cất tiếng gáy đầu tiên là đem thiến. Khi thiến phải cẩn thận không để sót, nếu sót thì thịt gà sẽ như gà thường.

Đặc biệt, nhiều người cho rằng, thịt gà trống thiến Lục Yên thơm ngon hơn còn do nơi đây có khí hậu, nguồn nước trong mát, chăn thả hoàn toàn tự nhiên và ngoài tự đi kiếm thức ăn từ thiên nhiên, gà được nuôi bằng các loại thức ăn như: ngô, sắn, thóc, các loại rau xanh…

Những năm gần đây, do nhu cầu thị trường ngày càng tăng cao nên người dân đang dần hình thành vùng chăn nuôi hàng hóa. Gia đình ông Hoàng Văn Quynh, thôn Tông Pình là một trong số những hộ dân xã Lâm Thượng nuôi với số lượng lớn. Đàn gà trống thiến có đến gần 100 con, con nào con nấy béo tròn, lông đỏ mượt, kiếm ăn ven suối và trên các sườn đồi.

"Chị thấy không, người dân ở đây nuôi gà thả tự nhiên, ngày chỉ cho ăn 2 lần vào buổi sáng và tối nên gà rất săn chắc, rất ngon, nhất là gà trống thiến lại được nuôi với thời gian dài nên chất lượng khỏi phải bàn" - anh Hoàng Văn Thận cán bộ Địa chính - Kinh tế xã tự hào khoe sản phẩm của địa phương mình. Có lẽ không cần khoe nhiều vì không những người dân trong vùng, các vùng lân cận biết đến mà người dân thành phố, nhất là những người sành ăn đều muốn thưởng thức gà trống thiến Lục Yên. Điều này được minh chứng cho việc cung không đủ cầu, gà nuôi đến đâu có người đặt hàng đến đấy.

Ông Quynh cho hay: "Gia đình tôi trước đây mỗi năm cũng chỉ nuôi khoảng 20 con để phục vụ gia đình vào dịp tết thôi nhưng năm ngoái, do nhu cầu của người dân lớn nên năm nay, tôi nuôi nhiều hơn. Nuôi loại gà này cũng đơn giản nhưng phải chú ý phòng bệnh vì gà được nuôi thời gian dài qua các mùa nên rất dễ nhiễm bệnh".

Có nguồn con giống tốt vì gia đình tự cho ấp nên gà con khỏe, ông cũng rất chú ý phòng bệnh, khoảng 2 - 3 tháng cho đàn gà uống thuốc và tiêm phòng. Vì vậy, dù nuôi với số lượng lớn nhưng đàn gà luôn khỏe mạnh, chất lượng đảm bảo. Mỗi con gà trống thiến từ khi nuôi đến khi xuất chuồng nặng từ 3 - 3,5kg/con, giá bán dao động từ 150.000 - 180.000 đồng/kg thì mỗi con gà cũng cho thu 500.000 - 600.000 đồng. Mặc dù giá cao nhưng người dân nuôi đến đâu bán hết đến đấy.

Vào dịp tết, nhiều người ở thành phố Yên Bái và ở tận Hà Nội nếu muốn ăn phải điện trước đặt hàng mới có. "Đắt nhưng xắt ra miếng" chị ạ! Năm ngoái được người bà con trên đây gửi biếu, ăn thấy ngon nên năm nay có dịp lên chơi, tôi phải trực tiếp đến đặt hàng mang về ăn và làm quà biếu" - chị Nguyễn Thanh Thủy ở Gia Lâm, Hà Nội cho biết.

 Nếu có dịp du xuân đất Ngọc, các bạn đừng quên thưởng thức món gà trống thiến thơm ngon nức tiếng này!  

 Hồng Duyên