Giống là một yếu tố quan trọng quyết định năng suất và chất lượng sản phẩm vật nuôi. Đầu tư cho con giống cũng là hướng phát triển ổn định và bền vững. Với các loại vật nuôi chủ yếu là lợn, gà, trâu, bò, giống vật nuôi đang được lai tạo theo hướng ngoại, tạo ra con giống chất lượng tốt và mang lại hiệu quả kinh tế cao.

Với 3,5 triệu con gia cầm nhưng giống gia cầm của tỉnh Yên Bái có tới 90% là các giống địa phương năng suất thấp, còn lại 10% là các giống nhập ngoại nuôi công nghiệp. Quy mô sản xuất của các giống địa phương chủ yếu nuôi phân tán trong dân, quy mô nhỏ lẻ trong các nông hộ theo phương thức quảng canh. Chính vì vậy, việc sản xuất và cung ứng giống gia cầm chủ yếu là tự cung tự cấp.

Đàn lợn hiện nay của tỉnh đạt 473.980 con, vì vậy đây vẫn là loại vật nuôi chủ yếu trong chuỗi sản phẩm chăn nuôi. Toàn tỉnh có 4 cơ sở chăn nuôi lợn nái ngoại với khoảng 1.400 nái bố mẹ sản xuất khoảng 25.000 lợn thương phẩm, chủ yếu phục vụ cho nhu cầu nuôi thịt của các cơ sở. Ngoài ra, có khoảng trên 10 trang trại có quy mô trên 20 nái sản xuất giống lợn siêu nạc trong các nông hộ.

Chính sách hỗ trợ phát triển chăn nuôi hàng hóa đã hỗ trợ xây dựng được gần 140 trang trại chăn nuôi có quy mô nuôi 20 nái trở lên có khả năng sản xuất khoảng 30.000 đầu lợn giống thương phẩm mỗi năm. Số còn lại sản xuất giống tại các nông hộ với quy mô nhỏ từ 1 đến 5 con. Đàn lợn nái trên 5.000 con của tỉnh đã cung cấp được khoảng 70% nhu cầu giống lợn phục vụ cho nhu cầu chăn nuôi của tỉnh. Trong đó, giống lợn địa phương chăn nuôi tại vùng cao vẫn đảm bảo tự cung tự cấp, lợn hướng nạc hay còn gọi là lợn “hai bề” cơ bản đủ, nguồn con giống thiếu hụt chủ yếu là giống lợn nạc.

Về lợn đực giống, Trung tâm Giống vật nuôi tỉnh xây dựng 19 cơ sở truyền tinh nhân tạo, hàng năm cung ứng và phối giống lợn ngoại được khoảng 25.000 lượt lợn nái tại vùng thấp, đáp ứng được khoảng trên 45% nhu cầu. Từ đó cho kết quả, đàn lợn thương phẩm với giống lợn địa phương chiếm khoảng 30%, lợn hướng nạc 60%, lợn nạc khoảng 10%.

Ông Nguyễn Quốc Tuấn - Phó giám đốc Trung tâm Giống vật nuôi tỉnh Yên Bái cho biết: “Do đầu tư ban đầu khi nuôi lợn nái ngoại lớn cộng với phương thức chăn nuôi chưa phù hợp nên các giống lợn nái địa phương, Móng Cái, Lang Hồng vẫn chiếm khoảng 95% tổng đàn nái, lợn nái ngoại và nái lai chiếm khoảng 5%. Giống lợn ngoại hiện tại cho hiệu quả kinh tế cao, tăng trọng nhanh, hiệu quả sử dụng thức ăn cao, tỷ lệ nạc cao, thị trường tiêu thụ ổn định, trong khi lợn “hai bề” có 50% máu ngoại tuy đã được cải tạo một phần nhưng tỷ lệ máu ngoại còn thấp cho nên khả năng tăng trọng, hiệu quả sử dụng thức ăn và tỷ lệ nạc không cao, dẫn tới chăn nuôi cũng không đạt hiệu quả kinh tế cao, thị trường tiêu thụ không ổn định, giá bán thấp”.

Sau nhiều năm suy giảm, đàn bò hiện còn 18.163 con gồm hai giống bò lai Sind chiếm khoảng 20% và giống bò vàng địa phương chiếm 80%. Hiện nay Trung tâm Giống vật nuôi tỉnh đang tiếp tục thực hiện Dự án cải tạo đàn bò bằng phương pháp truyền tinh nhân tạo giai đoạn 2011 - 2015 tại 90 xã trong tỉnh, mỗi năm phối giống cho 1.300 - 1.500 lượt bò cái tại vùng thấp, đáp ứng khoảng 80% nhu cầu bò cái phối giống tại khu vực này. Chất lượng con giống sản xuất ra nâng lên rõ rệt, khả năng tăng trọng nhanh, trọng lượng trưởng thành tăng 45% - 50% so với giống bò nội, tỷ lệ thịt xẻ cao hơn 20% so với giống nội.

Ngoài ra, Trung tâm cũng đang tiến hành phối tinh bò Brahman với bò cái lai Sind để tạo ra con lai hướng thịt có năng suất và chất lượng cao. Lợi thế là một tỉnh miền núi, Yên Bái có đàn trâu 96.370 con, chủ yếu là giống trâu ngố được coi là giống trâu tốt. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, chất lượng đàn trâu đang có nguy cơ thoái hóa mạnh do thiếu đực giống và giao phối cận huyết làm cho tỷ lệ sinh sản và trọng lượng trưởng thành giảm. Gần đây, Yên Bái là một trong những tỉnh đầu tiên của miền núi phía Bắc thực hiện thành công thụ tinh nhân tạo cho trâu.
Có thể thấy, việc sản xuất con giống hiện nay phần lớn vẫn là tự túc, sản xuất nhỏ lẻ trong các nông hộ.

Chất lượng con giống phần lớn là giống địa phương, tỷ lệ giống ngoại còn thấp. Vì vậy cần nhiều giải pháp nâng cao năng suất và chất lượng giống. Lợn đang là giống vật nuôi chủ lực, tại các huyện vùng thấp cần duy trì các cơ sở chăn nuôi lợn ngoại hiện có; khuyến khích các trang trại, chăn nuôi lợn nái phát triển để cung cấp đủ con giống tại chỗ đảm bảo về chất lượng, an toàn về dịch bệnh.

 Đối với gia cầm, cần xây dựng các cơ sở sản xuất giống gia cầm tại địa phương nhằm đảm bảo cung cấp giống gia cầm chất lượng cao cho nhu cầu chăn nuôi gia cầm công nghiệp và bán công nghiệp; phát triển cơ sở sản xuất giống gia cầm tập trung thông qua chính sách hỗ trợ phát triển chăn nuôi hàng hóa của tỉnh.

Đối với giống trâu, bò, cần tiếp tục cải tạo đàn trâu bằng phương pháp thụ tinh nhân tạo và sử dụng con đực giống tốt đã qua chọn lọc cho nhân giống ở vùng chưa có điều kiện làm thụ tinh nhân tạo. Đối với nguồn giống nhập từ bên ngoài, cần kiểm soát chặt chẽ dịch bệnh, không để dịch bệnh xâm nhập từ bên ngoài vào theo con đường nhập giống.

Một số huyện đã có chính sách khuyến khích đầu tư theo chiều sâu như huyện Văn Yên, Đề án được triển khai trong giai đoạn 2012 - 2015. Theo đó, huyện sẽ hỗ trợ 20 triệu đồng/cơ sở chăn nuôi hỗn hợp lợn nái - lợn thịt thường xuyên có 5 con lợn nái sinh sản và 30 con lợn thịt; hỗ trợ 3 triệu đồng/con lợn đực giống ngoại; hỗ trợ 1 triệu đồng/con/năm cho những hộ nuôi bò đực lai Sind. Lợn nái phải là giống lợn ngoại hoặc lai lợn ngoại, trọng lượng từ 40kg trở nên, lợn thịt có trọng lượng tối thiểu 15kg/con. Về lâu dài, tỉnh cần có chiến lược xây dựng Trung tâm Giống vật nuôi thành một trung tâm sản xuất giống chất lượng, trước mắt là cung cấp giống lợn, gà phục vụ nhu cầu chăn nuôi cho người dân trong tỉnh.

Hồng Khanh