Đến Tân Phượng, nơi có trên 96% đồng bào dân tộc Dao đỏ sinh sống, chúng tôi bắt gặp một màu vàng rực của ngô. Sau một mùa ngô, ngoài những màu sắc đặc trưng của váy, áo, của núi rừng, nơi đây như được nhuộm đỏ bởi ngô. Ngô được người Dao tách vỏ, buộc thành từng bó 10 - 15 bắp rồi treo kín quanh nhà. Trong nhà, ngô được xếp kín như một lớp trần dày.

Đến nhà anh Triệu Tiến Hiến, thôn Khe Pháo 2, chúng tôi được chứng kiến nụ cười rạng rỡ của đôi vợ chồng trẻ này. Vợ ở phía dưới bó ngô, chồng trèo lên thang xếp ngô thành từng hàng ngay ngắn trên trần nhà. Lũ trẻ thấy bố mẹ vui vẻ cũng cười tít mắt, chạy đi chạy lại.

Vừa thoăn thoắt bó những bắp ngô, chị Triệu Thị Nhất - vợ anh Hiến khoe với tôi: “Năm nay, gia đình tôi trồng được 12kg ngô giống, tương đương 12 sào. Tuy thời tiết thất thường, mưa kéo dài, nắng hạn gây ảnh hưởng rất lớn đến sự sinh trưởng và phát triển của cây ngô nhưng nhà tôi vẫn thu được trên 3 tấn ngô hạt, bán đi chắc cũng có gần 20 triệu đồng”.

Cũng như nhiều gia đình khác ở bản Dao này, những năm trước đây, gia đình anh chị Hiến - Nhất còn nghèo đói. Nhà có 4 khẩu, chỉ trông chờ vào 4 sào ruộng vụ được, vụ không. Như cách nói vui của người Dao nơi đây thì “năm nào trời thương mới có hạt cơm bỏ vào nồi, chứ trời ghét là đói quanh năm”. Cả hai vợ chồng đều là những người chăm chỉ, quanh năm “bán mặt cho đất, bán lưng cho trời”, hết lên nương trồng sắn, tra lúa nương, vào rừng kiếm măng rồi đi làm thuê, làm mướn nhưng cái đói riết. Khi được cán bộ đến tuyên truyền, vận động trồng ngô trên đất đồi, lâu nay vốn chỉ quen trồng sắn nên anh chị và bà con trong bản tỏ ra ái ngại. “Khi đói, sắn còn mang độn cơm được chứ ngô biết làm thế nào để ăn” - anh Hiến nhớ lại.

Được sự tận tình giúp đỡ của cán bộ, những diện tích ngô đầu tiên phát triển rất tốt, ngay vụ đầu đã cho thu hoạch. Thiếu gạo ăn, anh chị mang một phần ngô bán đổi gạo. Ngô được giá nên gia đình đã có đủ gạo ăn. Rồi anh chị lại tiếp tục được cán bộ tuyên truyền, hướng dẫn dùng ngô làm thức ăn chăn nuôi, đầu tư nuôi lợn thịt, không chỉ được ngô đem bán mà cuối năm lại được bán lợn thịt. Những năm sau đó, anh chị đã tận dụng mọi diện tích đất đồi trọc trồng ngô.

“Giờ thì không sợ đói nữa, năm 2013, gia đình tôi bán được 4 tấn ngô hạt, thu về trên 20 triệu đồng đấy. Làm một vụ ngô bằng làm cả chục năm trồng lúa, sắn. Có ngô còn nuôi thêm được con lợn, giờ thì kinh tế nhà tôi ổn định rồi, mua được ti vi, xe máy, cảm ơn cán bộ, cảm ơn Dự án lắm!” - anh Hiến phấn khởi.

Rời nhà anh Hiến, chúng tôi đến thăm nhà anh Triệu Đức Long. Cả gia đình anh Long cũng đang tất bật xếp ngô lên trần nhà. Vừa nhìn thấy chúng tôi, anh Long đã vội nói: “Nhà báo ơi, cơn mưa tối qua làm sạt đường, nhiều đoạn ô tô không vào được. Năm nay, bà con làm được nhiều ngô thì  không biết làm sao tiêu thụ hết đây?”. Tôi cười đáp lại: “Giờ bản Dao ta nhà nào cũng giàu rồi anh nhỉ? Không còn lo đói nữa mà chỉ sợ thừa không bán được thôi, đúng không ạ?”.

Pha ấm chè mời khách, anh Long tâm sự: “Trước đây, gia đình tôi nghèo đói lắm, không có gạo ăn nên vợ chồng cũng sinh ra lục đục. Năm 2004, gia đình tôi được vận động trồng ngô và từ đó đến nay không ngừng mở rộng diện tích ngô đồi. Năm 2013, nhà thu được 3 tấn, năm 2014 này do thời tiết bất lợi nên chỉ thu được 2 tấn”.

Năm 2006, Ban Quản lý Dự án Giảm nghèo giai đoạn I huyện Lục Yên đã quyết định đầu tư cho xã Tân Phượng dự án trồng ngô. Tham gia có khoảng 30 hộ nghèo thuộc hai thôn Lũng Cọ và Khe Pháo 2, mỗi hộ được hỗ trợ 0,8kg ngô giống, được đầu tư phân bón, được hướng dẫn khoa học kỹ thuật.

Nhờ cán bộ thường xuyên kiểm tra, hướng dẫn, giúp đỡ và cây ngô hợp với khí hậu, thổ nhưỡng của xã nên ngay vụ đầu tiên, ngô đã cho năng suất cao. Có ngô, đồng bào Dao đem bán đổi thóc lúa. Không còn đói, người Dao lại được hướng dẫn dùng ngô làm thức ăn chăn nuôi. Nhìn cuộc sống của các hộ nghèo trong bản đổi thay, các hộ khác học tập theo, thế là cây ngô cứ thế lan mạnh, phủ kín Tân Phượng mà chẳng cần ai vận động hay hỗ trợ.

Ông Triệu Tiến Tiên - Chủ tịch UBND xã Tân Phượng khẳng định: “Hiện nay, trên địa bàn xã, cây ngô là loại cây trồng ngắn ngày cho năng suất, sản lượng cao nhất. Trồng ngô đã trở thành phong trào trong nhân dân, mỗi năm hai vụ đông và xuân hè. Nhờ trồng ngô, bà con đã phát triển mạnh chăn nuôi lợn, gia cầm. Đây là một loại cây trồng góp phần xóa đói giảm nghèo cho địa phương và chúng tôi tiếp tục khuyến khích nhân dân mở rộng. Riêng vụ xuân năm 2014, bà con đã trồng trên 88ha, sản lượng đạt 265 tấn”.

Không còn cảnh những gia đình đói đứt bữa, đất đồi không bị cằn cỗi trơ trọc, rừng phòng hộ được bảo vệ nghiêm ngặt mang lại màu xanh ngút ngàn. Cuộc sống của người dân bản Dao đang đổi thay từng ngày, trong đó có sự đóng góp không nhỏ của cây ngô.

Triệu Huấn