Nhà máy Thủy điện Thác Bà là công trình thuỷ điện đầu tiên của Việt Nam, có sự giúp đỡ của Liên Xô (nay là Liên bang Nga), xây dựng trên dòng sông Chảy. Trong thời kỳ đế quốc Mỹ mở rộng quy mô đánh phá miền Bắc bằng không quân, hòng phá hoại công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội của nhân dân ta, công trường xây dựng Nhà máy Thủy điện Thác Bà là một trong những mục tiêu trọng điểm. Tuy nhiên, với tinh thần anh dũng, kiên cường, "Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh", dân quân tự vệ Nhà máy đã phối hợp với lực lượng bộ đội phòng không - không quân đánh bại nhiều đợt không kích của máy bay địch.

Trong cuốn hồi ký của mình, ông Đỗ Bá Nghị - nguyên Giám đốc Nhà máy Thủy điện Thác Bà viết: "Ngày ấy, dù ở xa mấy, người ta cũng rủ nhau đến Thác Bà để hít thở cái không khí sôi động, để sống dù chỉ một ngày với nhịp hối hả của công trường, để chiêm ngưỡng bức tranh hùng vĩ ở đây. Con người với xe, với máy đua sức cùng nhau, biến dòng thác hung hãn thành một nhà máy tráng lệ. Nhưng ngày 21/7/1966, từng đoàn, từng lũ máy bay Mỹ đã kéo đến, chúng chia bầy, chia tốp, rải bom trên khắp các công trường dài ba, bốn cây số. Khói bom trùm kín công trường, hố bom khoan sâu vào tất cả những gì công nhân của ta đang xây dựng. Gần 100 cán bộ, công nhân viên đang làm việc trên công trường đã anh dũng hy sinh. Đau thương và căm thù đã tiếp thêm sức chiến đấu, công trường vẫn sống, vẫn làm việc. Người đi đắp đập, người nổ mìn, phá đá, người đi làm sân bay đánh Mỹ...".

Ông Ngô Quang Thiều ở khu 8, thị trấn Thác Bà là một trong những nhân chứng lịch sử của những tháng ngày Thác Bà vừa xây dựng vừa chiến đấu. 40 năm đã đi qua nhưng ông vẫn nhớ như in: “Ngày 16/4/1972, đế quốc Mỹ mở lại cuộc chiến tranh phá hoại miền Bắc. Chỉ sau ít ngày, chúng lần lượt đánh phá, hủy diệt hầu hết các nhà máy nhiệt điện. Ngày 2/6/1972, chúng  đánh đến Nhà máy Thủy điện Thác Bà bằng một trận bom bi với khoảng hơn 2.000 quả. Bom rải dày đặc. Bất chấp bom bi nổ chậm, đội cảm tử của Nhà máy đã nhanh chóng nhặt phá bom bi. Lực lượng sửa chữa mặc cho bom nổ bên cạnh vẫn miệt mài làm việc.

Chỉ sau không đầy hai ngày, tổ máy số 2 lại tiếp tục phát điện. Ngày 10/6/1972, Mỹ tiếp tục tổ chức một trận đánh quy mô lớn hơn với sự tham chiến của hơn năm chục máy bay hiện đại các loại, chúng đua nhau trút bom có điều khiển bằng la-de vào gian máy. Ngay khi khói bom còn chưa tan, cả Nhà máy đã ào ra cấp cứu người bị thương, dọn dẹp đống đổ nát. Ngay ngày hôm đó, một chiến dịch khôi phục Nhà máy đã được phát động, cả công trường lại sôi động làm việc suốt ngày đêm bất chấp máy bay Mỹ. Lúc này, công nhân vừa lo sửa máy vừa lo che chắn máy để hạn chế thiệt hại nếu bị địch đánh trở lại, đồng thời tổ chức lực lượng tự vệ chiến đấu phối hợp với các đơn vị bộ đội phòng không - không quân sẵn sàng đánh trả. Sau khoảng 2 tháng bị trận bom hủy diệt, tổ máy số 2 đã chính thức phát điện.

Ở trận địa Thác Bà, ta đã tạo ra màn chắn phòng không vững chắc khiến nhiều máy bay của giặc khiếp vía; bắn cháy nhiều máy bay địch, trong đó có 2 thần sấm F105, 2 com ma F4D, 1 máy bay không người lái, 1 cánh cụp cánh xòe...”.

Ông Nguyễn Quang Thắng - Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Hội đồng quản trị, Tổng giám đốc Công ty cổ phần Thủy điện Thác Bà dẫn chúng tôi đến thăm các di tích lịch sử. Hòa bình đã gần nửa thế kỷ nhưng căn hầm tránh bom Mỹ, phòng làm việc của các chuyên gia Liên Xô vẫn còn đó. Căn hầm được xây bằng đá dưới lòng đất khu công viên nhà máy được bảo vệ nguyên vẹn.

Ông Nguyễn Quang Thắng cho biết: "Phát huy truyền thống của các thế hệ đi trước, Công ty thường xuyên quán triệt tốt 2 nhiệm vụ chiến lược xây dựng lực lượng dân quân tự vệ gắn với phát triển kinh tế nhằm xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện, đáp ứng tốt nhiệm vụ quốc phòng - an ninh trong tình hình mới. Công ty cũng thường xuyên bồi dưỡng cán bộ quân sự, củng cố, tổ chức lực lượng, biên chế đúng quy định, kết hợp chặt chẽ giữa huấn luyện và nâng cao khả năng sẵn sàng chiến đấu, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ được giao. Vừa qua, đơn vị đã cử Trung đội súng máy phòng không 12,7mm, gồm 10 đồng chí tham gia huấn luyện chiến thuật, bắn đạn thật của lực lượng phòng không lục quân - phòng không nhân dân tại Trường bắn TB1 Biên Sơn, Lục Ngạn, Bắc Giang. Phần chiến thuật đạt thành tích xuất sắc, bắn đạn thật đạt loại giỏi, xếp thứ 3 khối dân quân tự vệ khu vực phía Bắc, được Bộ Quốc phòng tặng cờ giải 3 trong diễn tập chiến thuật và bắn đạn thật lực lượng phòng không lục quân - phòng không nhân dân".

Kết hợp tốt công tác huấn luyện dân quân tự vệ với sản xuất, kinh doanh,  năm 2014, sản lượng điện sản xuất của Công ty đạt 391 triệu kWh (bằng 105,7% kế hoạch năm), tổng doanh thu 321,6 tỷ đồng, nộp ngân sách Nhà nước gần 82 tỷ đồng, lương bình quân người lao động gần 14 triệu đồng/người/tháng.

Quang Thiều