Dự án hệ thống cấp nước Yên Bình - Yên Bái được UBND tỉnh Yên Bái phê duyệt tại Quyết định số 375/QĐ-UBND ngày 13.10.1997 với tổng vốn đầu tư 67.150 triệu đồng. Trong đó, nguồn vốn ODA sử dụng khoản vay ngân khố Cộng hoà Pháp theo Nghị định thư Pháp - Việt năm 1996 là 25 triệu FRF, tương đương 50 tỷ VND; nguồn vốn đối ứng ngân sách hàng năm là 17.150 triệu VND.

Từ năm 1997 đến hết năm 2001, Ban quản lý dự án (BQLDA) tiếp nhận vốn, vật tư thiết bị để thi công. Năm 2002 đến nay, Công ty Cấp nước Yên Bái tiếp nhận, quản lý và vận hành Dự án. Theo Hợp đồng tín dụng, khế ước nhận nợ vay đã ký và lịch trả nợ của Cộng hoà Pháp, từ năm 1999 đến hết ngày 30.6.2007, số nợ phải trả của Dự án là 1.738.254 EUR, tương đương 37,623 tỷ VND. Trong đó, nợ gốc trên 20,8 tỷ VND, nợ lãi trên 15,500 tỷ VND và phí là trên 1,244 tỷ VND.

Đây là dự án sử dụng vốn ODA dưới hình thức vay lại Bộ Tài chính, trả nợ từng lần. Nhưng BQLDA, sau này là Công ty Cấp nước Yên Bái không thể trả ứng nợ như cam kết. Tới ngày 31.12.2007, dư nợ vay đã lên tới gần 108 tỷ VND. Trong đó, nợ gốc 88,2 tỷ, nợ lãi 18,2 tỷ, nợ phí gần 1,5 tỷ.  Định giá tài sản doanh nghiệp, số nợ này cao gấp hàng chục lần số vốn doanh nghiệp sở hữu. Thời điểm này, dư nợ vay, nợ lãi và phí đã tăng rất cao và không ai có thể biết số chính xác sẽ là bao nhiêu...

BQLDA và sau này là Công ty Cấp nước Yên Bái không trả được nợ theo cam kết, vì sao? BQLDA là tổ chức sự nghiệp kinh tế, ngoài nguồn kinh phí ngân sách cấp cho hoạt động không có nguồn thu nào khác, vì thế không thể trả được nợ. Về phía Công ty Cấp nước, sau khi tiếp nhận và vận hành Dự án, nhà máy nước công suất 11.500 m³/ngày đêm đã khai thác trên 40% công suất thiết kế; sản lượng nước tiêu thụ từ 700.000 m³ năm 2002 đã tăng lên 1,4 triệu m³ năm 2007; năm nay, dự kiến gần 1,5 triệu m³.

Tuy nhiên, giá trị tài sản phải khấu hao cao dẫn đến phát sinh lỗ lớn khiến Công ty không có khả năng thu hồi vốn để trả nợ vốn vay. Liên tục từ 4 năm qua, doanh nghiệp kinh doanh lỗ, trong đó lỗ luỹ kế năm sau cao hơn năm trước: năm 2004 lỗ 2.694 triệu đồng; năm 2005 lỗ 6.122 triệu; năm 2006 lỗ 9.294 triệu; năm 2007 lỗ 12.930 triệu. Tính đến 31.12.2007, Công ty đã có số lỗ lũy kế gần 13 tỷ đồng; nếu tính đủ khấu hao theo chế độ, phí và lãi của phần vốn vay ODA thì số lỗ luỹ kế là 32.687 triệu đồng...

Tỉnh sẽ đứng ra bù lỗ số nợ này? Câu trả lời là không thể vì ngân sách địa phương cực kỳ khó khăn. Ngày 22.1.2008, UBND tỉnh Yên Bái đã có Công văn số 92/UBND - CN gửi Bộ Tài chính đề nghị được chuyển toàn bộ nguồn vốn này từ chế độ cho vay lại sang chế độ cấp phát từ ngân sách Nhà nước. Tuy nhiên, cơ chế này, theo Thông tư số 40/2005/TT-BTC của Bộ Tài chính thì chỉ dành cho các dự án cấp nước sạch các cụm dân cư nông thôn và miền núi; thành phố Yên Bái là đô thị loại 3, không thể chuyển từ chế độ cho vay lại sang cấp phát từ ngân sách Nhà nước.

Sau nhiều cố gắng của tỉnh, căn cứ vào thực tế của Dự án, trong Văn bản số 2367/BTC-TCĐN về việc điều chỉnh cơ chế tài chính Dự án gửi UBND tỉnh Yên Bái và Ngân hàng Phát triển Việt Nam, vừa qua Thứ trưởng Bộ Tài chính Trần Xuân Hà đề xuất phương hướng xử lý: đối với nợ quá hạn, đồng ý cho khoanh lại không tính lãi và được trả dần trong một số năm kể từ năm 2008; dư nợ vốn ODA của Dự án chuyển đổi đồng tiền vay lại từ EUR sang VND theo tỷ giá hạch toán do Bộ Tài chính quy định hàng tháng vào thời điểm chuyển đổi, có thể được trả theo phương pháp luỹ tiến căn cứ khả năng trả nợ thực tế của Dự án.

Phương hướng xử lý trên có thể coi là một lời giải tích cực cho số nợ khổng lồ của Công ty Cấp nước Yên Bái. Việc cổ phần hoá doanh nghiệp này hoàn toàn phụ thuộc vào việc giải quyết số dư nợ ODA, có thể là 3 năm, 5 năm hay dài hơn chăng?

Tuấn Anh