Lục Yên là huyện có tiềm năng về đất đai, lao động, tài nguyên, lại có tiểu vùng khí hậu thuận lợi và phù hợp với nhiều loại cây. Chính vì thế trong lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện chuyển dịch cơ cấu cây trồng, huyện xác định 9 loại cây chủ lực là: lúa, ngô, lạc, đậu tương, khoai tím, chè chất lượng cao, hồng không hạt, cam, quýt và cây nguyên liệu giấy. Trên cơ sở tập đoàn cây trồng, huyện tập trung vốn, quy hoạch đất đai, áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật và xây dựng các cơ chế, chính sách phù hợp để thúc đẩy phát triển.

Riêng cây đậu tương được đưa vào khuyến cáo nông dân gieo trồng từ năm 1998. Theo các nhà khoa học đây là loại cây ngoài cho thu nhập cao, nó còn thích hợp với nhiều loại đất, phụ thuộc ít vào nước tưới và có khả năng cải tạo đất. Chính vì vậy, các xã vùng cao Mai Sơn, Lâm Thượng, Minh Chuẩn, Khánh Thiện, Tân Phượng, Khai Trung vốn ít ruộng nước 2 vụ được quy hoạch để trồng tập trung cây đậu tương. Cũng nhằm xoá bỏ tập quán độc canh cây lúa, giúp người dân quen dần với thâm canh, tăng thu nhập mà lúc bấy giờ chủ trương liên kết “4 nhà” đã được địa phương vận dụng triệt để. Cơ quan chỉ đạo nông nghiệp, khuyến nông đã xây dựng mô hình trình diễn, mở hội nghị đầu bờ, hỗ trợ về giống và tìm đầu ra cho sản phẩm.

Chỉ sau một thời gian ngắn, người dân ở các địa phương này đã nhận ra cái lợi và tự giác gieo trồng. Bắt đầu từ gieo trồng vụ hè thu, rồi vụ xuân và bây giờ đang chuyển hướng sang làm cả vụ đông. Bộ giống cũng được chọn lọc để thích ứng với thời tiết và đạt năng suất cao như: DT12, DT19, DT26, DT84 và vừa đưa vào thử nghiệm thành công giống đậu tương DT2008 trên đất thịt và đất thịt pha cát tại thị trấn Yên Thế cùng xã Mai Sơn. Diện tích gieo trồng theo kế hoạch những năm gần đây luôn luôn là 1.000ha/năm và tổng sản lượng đạt 1.700 - 1.800 tấn. Mùa thu hoạch đến các xã Mai Sơn, Lâm Thượng hay bình nguyên xanh Khai Trung, đâu cũng một màu vàng rực của quả đậu chín.

Cũng như cây lúa, cây lạc, sản phẩm hạt đậu tương Lục Yên giá trị thương phẩm cao nên thị trường tiêu thụ mạnh. Thêm cây đậu tương trong cơ cấu cây trồng, nhiều hộ nông dân người Dao, người Tày có thêm thu nhập, đời sống được nâng lên. Số hộ gia đình có thu hoạch 2 - 3 tấn hạt/năm cũng không phải là hiếm và từ đậu tương có tiền để mua sắm vật dụng cho gia đình, nuôi con ăn học hay đầu tư mở rộng sản xuất.

Gần đây do biến động của thời tiết mà vụ xuân hay bị hạn, hàng trăm ha diện tích gieo trồng lúa nước phải chuyển đổi sang trồng màu. Đậu tương được chọn làm cây thay thế cho cây lúa và đã khẳng định sự thích ứng tại 14 xã và thị trấn Yên Thế. Như vậy bài toán xoá ruộng 1 vụ luôn là vấn đề nan giải ở hầu hết các xã, nhất là các xã vùng cao nay thay vào đó là các loại cây màu chủ lực như ngô, đậu tương, lạc. Riêng cây đậu tương đã có chỗ đứng bền vững trên đồng ruộng và mang lại nguồn thu không nhỏ.

Tuy vậy, xu thế diện tích đậu tương đang tụt giảm mà thay thế vào đó bằng cây ngô đang là mối quan ngại của địa phương. Kế hoạch 1.000ha năm 2009 chỉ thực hiện được 970,8ha, giảm 39,2ha so với năm 2008 và năm 2010 được 608,2ha. Riêng kế hoạch thực hiện 50ha đậu tương vụ đông năm nay không được vì các địa phương thu hoạch lúa mùa chậm, thời tiết không thuận.

Theo ông Hoàng Văn Thon - Trưởng phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Lục Yên, nguyên nhân “Do tuyên truyền, vận động ở một số địa phương còn chưa đầy đủ, chưa gây dựng được phong trào thi đua sản xuất trong nhân dân. Mặt khác, thị trường tiêu thu nông sản gặp nhiều khó khăn, giá thấp không kích thích được người sản xuất”. bài toán tăng thu nhập trên 1 đơn vị diện tích, cán bộ Phòng Nông nghiệp khẳng định, đậu tương có ưu thế vượt trội so với ngô. Song đậu tương lại yêu cầu thời vụ rất khắt khe, gieo trồng chậm ảnh hưởng tới sinh trưởng; thu hoạch gặp thời tiết mưa hạt đậu thối hoặc xuống màu bị tư thương ép giá là điều không tránh khỏi. Để duy trì và mở rộng diện tích loại cây màu chủ lực này, Lục Yên đặt ra chương trình gieo trồng đậu tương đông.

Mô hình thử nghiệm 8,7ha vụ đông 2009 đã cho năng suất 12,4tạ/ha và sản lượng là 10,8tấn. Kế hoạch đến năm 2015 cũng xác định 70% của diện tích 3.500ha đất trồng lúa cùng 1.500 đất soi bãi được gieo trồng cây vụ đông, trong đó 40% là đậu tương. Bên cạnh cây ngô, cây lạc, cây khoai tím…, đậu tương mãi mãi sẽ giữ chỗ đứng như vị trí vốn có của nó trong nền nông nghiệp huyện Lục Yên.

Thế Quynh