Theo thống kê chưa đầy đủ, diện tích chè Suối Giàng hiện có 400ha, trong đó chè cổ có khoảng 400 gốc từ 100-300 tuổi chọn để làm giống. Hàng năm, toàn xã thu hái được khoảng 500 tấn chè búp tươi, bán với giá trung bình 7.000đồng/kg, thu về cho bà con trong xã trên 3 tỷ đồng. Tuy nhiên, những năm gần đây chè cổ Suối Giàng đã bị chết rất nhiều, phần do già cỗi, phần bị sâu bệnh.

Chúng tôi vào nhà Sùng A Chư ở thôn Giàng B bắt gặp những thân chè xếp ở đầu nhà để làm củi đun. A Chư bảo: “Trước đây, nhà mình có trên 20 gốc chè mỗi ngày thu về hàng tạ búp. Vài năm nay, chè bị mối xông nên chết dần chết mòn, giờ chỉ còn chục gốc mỗi ngày thu hái chỉ được 30-40kg”.

Thực tế tình trạng mối xông chè cổ thụ đã xuất hiện hơn chục năm nay. Tuy nhiên, hai năm trở lại đây chè chết nhiều hơn do người dân chăn thả gia súc khiến cho gốc chè quang quá nên tạo cơ hội cho mối phát triển. Tuy chưa có thống kê đầy đủ nhưng diện tích chè bị sâu bệnh khoanh vùng khoảng 30 ha, tập trung nhiều ở khu Bản Mới, còn các khu khác thì lác đác.

Từ UBND xã Suối Giàng chúng tôi lên khu Bản Mới, trên đường đi thi thoảng lại thấy những gốc chè bị mục nát do mối gặm nhấm. Tại khu quy hoạch vùng chè cổ thụ, hàng chục cây chè đã bị mối hại, nhiều cây bị mối xông lên tận ngọn.

Một cây chè cổ thụ trăm tuổi đã chết vì mối “gặm”.

Qua quan sát những cây chè bị mối xông cho thấy, ban đầu chúng đục gốc rồi chạy dọc thân cây, những đường mối đi như những sợi chỉ lên đến tận cành ngọn.

Anh Giàng A Lăng đang gùi chè ra trung tâm xã bán cho thương lái buồn bã: “ở đây, mọi sinh hoạt của đồng bào đều trông vào những cây chè cổ thụ. Trước đây, mỗi chiều thu hái cũng được vài yến chè búp tươi, nay chỉ được 5kg bán cho thương lái cũng chỉ được vài chục nghìn đồng bởi cây chè đang bị chết dần”.

Ông Sổng A Nủ, Chủ tịch UBND xã Suối Giàng cho biết: “Chè chết ảnh hưởng nhiều đến thu nhập của người dân. Ban đầu mối mọt tấn công vào gốc chè khiến cây chè không có búp, sau nhiều năm nó gặm nhấm lên tận ngọn, rồi chè chết dần chết mòn. Trước mắt xã đã mua thuốc bảo vệ thực vật xử lý bằng cách phun vào đường mối đi, gạt đất phun vào bên trong.

 Qua kiểm tra 15 ngày cây không bị mối nữa. Tuy nhiên, do phun thuốc ảnh hưởng đến chất lượng chè nên không tiếp tục phun nữa và cần nghiên cứu giải pháp để vừa cứu được chè vừa không ảnh hưởng đến chất lượng chè Suối Giàng. Xã mong muốn các nhà khoa học về xem xét và giải cứu những cây chè cổ khỏi tình trạng này càng sớm càng tốt”.

Trao đổi với chúng tôi về vấn đề này, ông Nguyễn Văn Toản - Trưởng phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Văn Chấn cho biết: “Cứ đến mùa khô hạn chè bị mối xâm nhập. Nguyên nhân có thể do gốc chè không giữ được ẩm nên mối xông. Thực tế ở những nơi mà bị phát quang gốc thì mối xông. Hiện nay, việc chữa trị cho những cây chè cổ thụ trở thành vấn đề nan giải.  Huyện Văn Chấn đã phối hợp với các ngành chức năng, những tổ chức khoa học nông nghiệp, khảo sát tìm những mô hình thích hợp để cứu lấy những gốc chè cổ. Tuy nhiên, mới chỉ dừng lại ở mức nghiên cứu, chưa giải quyết được tận gốc vấn đề”.

Văn Thông