Theo báo cáo của BHXH tỉnh, tính đến hết tháng 5 số nợ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế (BHYT) và bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) trên địa bàn tỉnh là 42,4 tỷ đồng, chiếm 3,34% trên tổng số phải thu; trong đó, nợ BHXH hơn 32 tỷ đồng, nợ BHTN trên 1,5 tỷ đồng, nợ BHYT 8,8 tỷ đồng.

Việc các đơn vị sử dụng lao động, các doanh nghiệp nợ BHXH không chỉ ảnh hưởng khả năng chi trả của ngành BHXH mà còn ảnh hưởng lớn đến việc thực hiện các chế độ, chính sách đối với người lao động, nhất là khi họ đang trong thời kỳ ốm đau, thai sản, tai nạn lao động không được thanh toán chế độ; một số người lao động đến tuổi nghỉ hưu không được hưởng trợ cấp hưu trí, khiến cuộc sống trở nên bấp bênh.

Một trong những công cụ pháp lý được các cơ quan BHXH áp dụng hiệu quả đối với các doanh nghiệp chây ỳ, trốn nợ là kiện ra tòa.

Tuy nhiên, sau khi Luật BHXH có hiệu lực từ ngày 1/1/2016, ngành BHXH không có quyền khởi kiện các doanh nghiệp vi phạm. Mọi trách nhiệm bảo vệ quyền lợi người lao động bằng cách khởi kiện sẽ do tổ chức công đoàn thực hiện.

Đến nay, sau hơn 1 năm quy định này có hiệu lực, trên địa bàn tỉnh tổ chức công đoàn chưa khởi kiện được doanh nghiệp nào. Nguyên nhân việc khởi kiện doanh nghiệp gặp khó khăn là do năng lực, trình độ của đội ngũ cán bộ công đoàn cơ sở hiện nay chưa thể thực hiện được việc khởi kiện, tham gia tố tụng.

Trong khi đó, chưa có một văn bản pháp luật nào hướng dẫn cụ thể về quy trình, điều kiện pháp lý để công đoàn cơ sở có thể đại diện khởi kiện một vụ tranh chấp lao động tập thể ra tòa án.

Hơn nữa, công đoàn cấp trên cơ sở chỉ được khởi kiện khi có giấy ủy quyền của công đoàn cơ sở hoặc người lao động và phải theo quy trình của tranh chấp lao động tập thể, tức là phải qua hòa giải, không hòa giải được thì chủ tịch UBND cấp huyện đứng ra giải quyết, nếu không giải quyết được hoặc quá hạn thì bắt đầu tiến hành thủ tục tố tụng.

Mặt khác, hiện các quy định của Luật BHXH năm 2014, Bộ luật Lao động, Bộ luật Tố tụng dân sự, Luật Công đoàn về vấn đề này vẫn chưa đồng bộ, thống nhất.

Một vướng mắc nữa là trước khi khởi kiện, công đoàn phải gửi văn bản nhắc nhở doanh nghiệp về việc đóng BHXH nên để đối phó các doanh nghiệp này thường đóng số tiền nhỏ giọt dẫn số liệu nợ đọng BHXH thay đổi khiến cơ quan chức năng phải làm lại toàn bộ hồ sơ.

Đặc biệt, do tâm lý sợ mất việc làm nên người lao động không dám tự nguyện viết đơn ủy quyền khiến công đoàn gặp nhiều khó khăn trong việc khởi kiện doanh nghiệp nợ đọng BHXH ra tòa.

Để giải quyết những vướng mắc trên, ngành BHXH đã kiến nghị ngoài việc để tổ chức công đoàn khởi kiện, các cấp, cơ quan có thẩm quyền cần trao thêm quyền khởi kiện đơn vị, doanh nghiệp nợ BHXH ra tòa cho cơ quan BHXH.

Ngoài ra, để tổ chức công đoàn có thể khởi kiện các doanh nghiệp vi phạm theo luật định, trước hết cần sửa đổi, bổ sung, tạo sự đồng bộ trong Bộ luật Lao động, Bộ luật Tố tụng dân sự, Luật BHXH, góp phần bảo đảm quyền lợi cho người lao động.

Cùng với đó, để giảm nợ đọng BHXH, các cơ quan chức năng tăng cường công tác thanh tra, giám sát và nâng cao ý thức chấp hành của doanh nghiệp và đơn vị tham gia BHXH.

Trên hết, mỗi người lao động cần bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình bằng cách mạnh dạn lên tiếng, ủy quyền cho tổ chức công đoàn khi đơn vị, doanh nghiệp vi phạm về BHXH.

Văn Thông