Yên Bái có 80 xã thuộc khu vực III, 69 xã, thị trấn thuộc khu vực II, trong đó có 2 huyện vùng cao là Trạm Tấu và Mù Cang Chải nằm trong số 85 huyện nghèo, đặc biệt khó khăn của cả nước với 80% là đồng bào dân tộc Mông.
Công tác ngăn ngừa, giảm thiểu tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống luôn được tỉnh đặc biệt quan tâm với nhiều giải pháp được triển khai thực hiện đồng bộ, góp phần tích cực xây dựng đời sống văn hóa, cải thiện chất lượng dân số vùng dân tộc thiểu số.
Thực hiện Đề án giảm thiểu tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống trong đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) giai đoạn 2015 - 2025, các mô hình giảm thiểu tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống đã được triển khai thực hiện thí điểm tại 2 huyện là Văn Yên và huyện Lục Yên, bước đầu cho thấy những chuyển biến tích cực.
Tại xã Lâm Giang (Văn Yên), từ năm 2017 đến hết tháng 2/2020, trên địa bàn xã và các thôn thực hiện mô hình không còn xảy ra tình trạng tảo hôn và kết hôn cận huyết thống. Tại xã Phúc Lợi (Lục Yên), số cặp tảo hôn đã giảm từ 9 trường hợp năm 2017 xuống còn 1 trường hợp năm 2018; năm 2019, xã đã kịp thời phát hiện, tuyên truyền, vận động 2 trường hợp không cưới tảo hôn; 8 thôn thực hiện mô hình không còn xảy ra tình trạng tảo hôn, kết hôn cận huyết thống.
Thực tế, hôn nhân cận huyết thống trên địa bàn tỉnh những năm qua đã giảm đáng kể. Trong 5 năm qua, toàn tỉnh chỉ xảy ra 9 trường hợp; năm 2019 và 2 tháng đầu năm 2020 không xảy ra trường hợp nào.
Thế nhưng, tình trạng tảo hôn trong đồng bào DTTS trên địa bàn vẫn tiềm ẩn nguy cơ cao. Năm 2015, toàn tỉnh có 436 trường hợp tảo hôn, trong đó dân tộc Mông 242 trường hợp, dân tộc Dao 110 trường hợp, 33 trường hợp dân tộc Tày, 28 trường hợp dân tộc Kinh…
Năm 2019, số trường hợp tảo hôn trên địa bàn tỉnh có chiều hướng giảm với 326 trường hợp, chủ yếu là dân tộc Mông (261 trường hợp) và dân tộc Dao (37 trường hợp). Giai đoạn 2015-2020, toàn tỉnh có 2.275 trường hợp tảo hôn, trong đó từ vợ là 1.139 trường hợp; từ chồng là 211 trường hợp; cả vợ và chồng cùng tảo hôn là 925 trường hợp. 2 tháng đầu năm 2020, toàn tỉnh có 166 trường hợp tảo hôn: huyện Trạm Tấu 96 trường hợp; Mù Cang Chải 36 trường hợp; Văn Chấn 22 trường hợp; Văn Yên 9 trường hợp; Lục Yên 3 trường hợp, xảy ra chủ yếu ở đồng bào dân tộc Mông và dân tộc Dao.
Tình trạng tảo hôn tiềm ẩn nguy cơ cao đối với địa bàn các xã có đông đồng bào dân tộc sinh sống ở các huyện Trạm Tấu, Mù Cang Chải, Văn Chấn; tập trung phần nhiều ở đồng bào dân tộc Mông, dân tộc Dao, dân tộc Tày. Những năm gần đây, một số trường hợp tảo hôn có ở cả dân tộc Kinh, sinh sống ở vùng II; độ tuổi tảo hôn thường xảy ra ở các đối tượng là học sinh học hết trung học cơ sở, phổ biến khoảng 15 tuổi.
Hướng đến mục tiêu nâng cao chất lượng dân số và nguồn nhân lực vùng DTTS, năm 2020, UBND tỉnh đã ban hành Kế hoạch thực hiện Đề án giảm thiểu tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống trong đồng bào DTTS giai đoạn 2015 - 2020. Tỉnh ủy ban hành Kế hoạch thực hiện thí điểm việc đẩy lùi tình trạng tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống tại huyện Trạm Tấu, Mù Cang Chải và xuất nhập cảnh trái phép tại huyện Văn Chấn.
Mục tiêu phấn đấu giảm so với năm 2019 trên 10% số cặp tảo hôn, giảm trên 40% số cặp kết hôn cận huyết thống trên địa bàn các huyện Trạm Tấu, Mù Cang Chải; giảm trên 30% số vụ xuất nhập cảnh trái phép trên địa bàn huyện Văn Chấn; 100% thôn, bản, tổ dân phố trên địa bàn 3 huyện xây dựng hương ước, quy ước thực hiện tốt 3 nội dung: không tảo hôn, không hôn nhân cận huyết thống, không xuất nhập cảnh trái phép…
Giai đoạn 2020 - 2025, Đề án giảm thiểu tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống trong đồng bào DTTS dự kiến triển khai thực hiện tại 86 xã có tỷ lệ trên 50% hộ DTTS trở lên trên địa bàn toàn tỉnh với tổng kinh phí trên 10,2 tỷ đồng.
Minh Thúy
