Mỗi doanh nghiệp, mỗi công ty có điều kiện khác nhau nên việc trả lương cũng rất khác nhau. Vì thế, sự chênh lệch về thu nhập của người lao động giữa các doanh nghiệp thường rất lớn.

Theo số liệu báo cáo, hiện nay Yên Bái có 908 doanh nghiệp được cấp phép kinh doanh; các doanh nghiệp đăng ký tổng số lao động hơn 2,4 vạn người. Xét về số doanh nghiệp, đây chỉ là con số mang ý nghĩa tượng trưng bởi ai cũng biết rất nhiều doanh nghiệp trong số đã đăng ký không hề hoạt động. Ngay cả con số 2,4 vạn lao động đã đăng ký cũng không thể là con số chính xác, bởi tuy có đăng ký số lao động nhưng nhiều doanh nghiệp không hoạt động, số doanh nghiệp khác thu hút nhiều lao động nhưng khai báo ít đi bằng cách hợp đồng thời vụ, ăn đấu, làm khoán… nhằm trốn tránh nghĩa vụ với Nhà nước, nhất là khoản bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế.

Ông Cao Ngọc Khánh - Trưởng phòng Tiền lương và Bảo hiểm xã hội, Sở Lao động, Thương binh và Xã hội cho biết: “Một doanh nghiệp được coi là bảo đảm lương cho người lao động là phải trả mức lương tối thiểu 730.000 đồng nhân với cấp bậc, chức vụ nếu có”.

Theo khảo sát sơ bộ, lao động trong khối các doanh nghiệp trung ương đóng trên địa bàn Yên Bái đều có mức thu nhập khá trở lên, tính ít nhất, thu nhập bình quân của lao động trong các đơn vị này sẽ không dưới 5 triệu đồng/người/tháng. Công ty Vinaconex Yên Bình là đơn vị lo đủ việc làm và thu nhập khá cho 536 lao động, nhiều nhân viên trong Công ty đã có thu nhập trên dưới 10 triệu đồng/tháng, còn tổng quỹ lương đem chia cho tổng số cán bộ, công nhân trong Công ty trong năm 2010 thì mỗi người đã có thu nhập 2,32 triệu đồng/người/tháng. Công ty Quản lý đường sắt Yên Lào là đơn vị sử dụng số lao động lớn nhất tỉnh Yên Bái với trên 1000 cán bộ, công nhân viên, qua đánh giá Công ty chắc chắn sẽ bảo đảm mức lương tối thiểu 730 nghìn đồng nhân với cấp bậc chức vụ.

Các công ty chế biến khoáng sản như Mông Sơn, Hòa Yên (trừ RK và YBB là hai công ty liên doanh) và các công ty sản xuất vật liệu xây dựng trả lương cho công nhân với mức lương từ 1,8 đến 2 triệu đồng/tháng được đánh giá là thấp đối với ngành nghề nguy hiểm, nặng nhọc, độc hại. Một thành viên đoàn kiểm tra, giám sát của Hội đồng nhân dân tỉnh cho biết: “Tôi thấy bất ngờ khi công nhân Công ty Cổ phần Mông Sơn có mức lương bình  quân 1,8 triệu đồng/người/tháng!”.

Trong khi khối doanh nghiệp Trung ương đều có mức lương khá, khối  ngành nghề khai thác, chế biến khoáng sản và vật liệu xây dựng có mức lương trung bình thì công nhân hai công ty quản lý đường bộ và 7 lâm trường quốc doanh đang nhận những mức lương khốn khổ! Năm 2010, Công ty Xây dựng quản lý đường bộ 2 Yên Bái chỉ tìm đủ lương cho 230 người, còn 93 công nhân còn lại vẫn chưa biết lấy đâu ra tiền để trả.

Tại 7 lâm trường tình cảnh còn bi đát hơn, phần lớn lãnh đạo lâm trường đều kêu giá gỗ quá thấp, cây rừng phải chịu quá nhiều chi phí nên khai thác là lỗ, vì vậy chưa biết tính toán lương và đóng góp bảo hiểm xã hội cho người lao động vào chỗ nào. Được biết hiện chỉ có Lâm trường Ngòi Lao và Lâm trường Việt Hưng là đủ tự tin kiếm đủ lương cho anh em còn các lâm trường khác đều “túng bấn”.

Đặc biệt Lâm trường Văn Chấn hiện chỉ còn vẻn vẹn 6 lao động mà số này từ lâu đã không có lương. Riêng Lâm trường Thác Bà hiện đang nợ bảo hiểm xã hội của công nhân với số tiền lên đến 250 triệu đồng.

Trong quá trình chúng tôi thực hiện bài viết này, thực tế đã cho thấy, xu thế ăn đấu, làm khoán, hợp đồng thời vụ, trả lương theo ngày tại các doanh nghiệp là khá phổ biến; đặc biệt là các doanh nghiệp xây dựng, chế biến chè, chế biến gỗ… Đây là các ngành nghề thu hút rất nhiều lao động nhưng chủ yếu là lao động thời vụ và phụ thuộc khá nhiều vào thời tiết nên chủ các doanh nghiệp chỉ thuê mướn lao động theo ngày hoặc khoán sản phẩm, các tổ đội sản xuất tự tổ chức lao động, tự ăn chia tiền lương theo thời gian làm việc và công sức bỏ ra của mỗi người. Hiện tại, công nhân chế biến gỗ, chè thu nhập khoảng gần 100 nghìn đồng/người/ngày, còn thợ xây có mức lương từ 70 đến 120 nghìn đồng/ngày, tùy trình độ tay nghề của thợ. 100 nghìn đồng/ngày là mức lương tạm thời có thể chấp nhận được cho cả chủ và thợ, nếu doanh nghiệp nào có điều kiện hơn thì tổ chức cho công nhân bữa cơm ca. 

Ông Dũng - chủ cơ sở chế biến gỗ ở xã Lương Thịnh, huyện Trấn Yên cho biết: “Nghề gỗ bóc không thể thuê công nhân dài hạn vì  nguyên liệu lúc mua được lúc không, trời mà mưa thì công nhân cũng phải nghỉ việc vì không phơi được ván, rồi điện lúc có, lúc mất… phập phù như vậy, biết tính thế nào. Lao động bóc gỗ, cắt gỗ trả 100 nghìn đồng/ngày, người phơi ván, bó hàng cứ 50 – 60 nghìn đồng/ngày tùy sức khỏe”. Nguyễn Anh Tuấn là công nhân chế biến gỗ cho biết: “Mình có tay nghề hay bậc thợ đâu mà tính lương theo ngạch, bậc. Chỉ biết bốc gỗ vào máy, ngày được 100 nghìn, tháng mà không có 2,5 triệu thì nghỉ luôn, kiếm việc khác, thế là xong”.

Được biết, việc đánh giá tình hình lao động, việc làm và tiền lương của lao động trong các doanh nghiệp của tỉnh Yên Bái đang được tiến hành, những số liệu cuối cùng chưa được công bố nhưng kết quả đánh giá sơ bộ của Sở Lao động - Thương binh và Xã hội cũng như những số liệu mà chúng tôi có được càng khẳng định rằng, sự chênh lệch về thu nhập trong các doanh nghiệp là rất lớn, cho dù không thể so sánh lương của cán bộ ngân hàng, tài chính với lương công nhân duy tu bảo dưỡng đường bộ.

Rất nhiều doanh nghiệp Nhà nước có điều kiện, có bộ máy, có phương tiện mà nhiều giám đốc để hàng trăm công nhân trong công ty mình không có lương hoặc nhận những đồng lương eo hẹp là điều rất đáng suy nghĩ! Đó còn chưa kể đến việc Công ty thua lỗ, công nhân không có việc làm, không có lương nhưng giám đốc lại có cuộc sống đủ đầy, đi xe hơi đắt tiền. Trong điều kiện, hoàn cảnh của mình, doanh nghiệp tư nhân khoán việc cho lao động, tính lương theo kiểu công nhật, để mỗi lao động có thu nhập trên dưới 2,5 triệu đồng mỗi tháng cũng  là điều đáng quý. Tuy nhiên, chủ sử dụng lao động cũng cần quan tâm hơn nữa đến điều kiện làm việc, trang thiết bị bảo hộ cũng như bảo hiểm thân thể cho công nhân của mình.

Đối với người lao động, khi có thu nhập ổn định cũng cần dành ra một khoản tiền nhỏ để tham gia bảo hiểm cho mình. Lúc trẻ cũng đến lúc già, khi khỏe phải tính đến lúc yếu, đó là một sự chuẩn bị khôn ngoan cho bản thân cũng như góp phần bảo đảm an sinh xã hội. Một vấn đề không thể không nói tới là cần đề cao vai trò của tổ chức công đoàn trong các doanh nghiệp. Thỏa ước lao động mà người lao động ký kết với giới chủ phải khẳng định mức lương, thưởng cũng như các chế độ khác của bản thân. Không thể có chuyện chủ sử dụng lao động nợ lương dài dài, trả lương thấp kém theo kiểu “đã trả trên 730 nghìn đồng/tháng là trên mức tối thiểu nên không phạm luật”, rồi nợ tiền bảo hiểm xã hội đầm đìa, khiến người lao động mất hết quyền lợi như hiện nay.

Lê Phiên