Vùng đất anh hùng trong kháng chiến này ngay từ trước Cách mạng Tháng Tám, đặc biệt kể từ khi cách mạng thành công, các hình thức giáo dục như: tư thục, dân lập, xóa mù chữ, bình dân học vụ phát triển rộng khắp. Nhiều nơi, người dân tự nguyện góp tiền, góp gạo đón thầy về dạy chữ cho con em mình.

Không ít thầy giáo dạy học từ thời Pháp như: Nguyễn Viết Lê, Đặng Văn Kỷ, Nguyễn Văn Đáng sau cách mạng từ thị xã Yên Bái lên mở lớp học ở Cổ Phúc, Minh Quán, Bái Dương (Tuy Lộc). Hàng trăm học sinh từ Cường Thịnh, Minh Tiến, Y Can… đến học lớp tại Nga Quán do thầy Tống, thầy Khuê, thầy Hiển mở. Xã Lương Tàm trước kia (nay là xã Hưng Thịnh, Hưng Khánh), nhân dân tự đóng góp đón thầy Bái, thầy Quí về dạy học.

Truyền thống hiếu học càng được phát huy khi Trấn Yên có Hội Khuyến học. Giờ đây, 22 xã, thị trấn trong huyện đều có hội khuyến học; 267 thôn, bản, khu phố, trường học có chi hội khuyến học, thu hút trên 8.000 hội viên tham gia; 60% số cơ quan, doanh nghiệp thành lập ban khuyến học, 29 dòng họ có ban khuyến học, có 5 hội đồng hương khuyến học và 18 trung tâm học tập cộng đồng. Đây là những điều kiện quan trọng để xây dựng xã hội học tập. Các chỉ thị, nghị quyết của Trung ương, tỉnh và huyện được triển khai hiệu quả.

Hàng năm, mỗi hội viên đóng góp 1.000 đồng hội phí/tháng trở lên bên cạnh sự ủng hộ, tài trợ của cá nhân, doanh nghiệp, nhà hảo tâm nên Quĩ Khuyến học ngày một tăng.

Năm 2009 - 2010, mỗi cán bộ, công chức, viên chức trong huyện ủng hộ 1 ngày lương đã đưa Quĩ Khuyến học của huyện có trên 246 triệu đồng. Các xã, thị trấn có từ 8 đến 20 triệu đồng quĩ khuyến học mỗi năm. Nhờ sử dụng đúng mục đích, nguồn quĩ đã góp phần quan trọng thúc đẩy phong trào khuyến học, khuyến tài.

Đẩy mạnh phong trào thi đua “Gương sáng khuyến học”, huyện tập trung xây dựng “Gia đình hiếu học”, “Dòng họ khuyến học”, “Xã, thị trấn khuyến học”, “Thôn, bản, khu phố khuyến học” được nhân dân đồng tình hưởng ứng. Hội Khuyến học huyện đã 2 lần tổ chức hội nghị biểu dương “Gia đình hiếu học”, “Dòng họ khuyến học” tiêu biểu.

Nhiều điển hình hội khuyến học xã tiêu biểu như Việt Hồng, Bảo Hưng, Cổ Phúc… và các chi hội khuyến học tiêu biểu như Trường THPT Lê Quí Đôn, Trường Liên cấp 2+3 Trấn Yên, Trường THCS Việt Cường… được biểu dương, khen thưởng. Huyện có 15 cán bộ khuyến học được nhận Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp khuyến học”. Hội Khuyến học huyện và nhiều cá nhân, tập thể được Trung ương Hội Khuyến học Việt Nam và UBND tỉnh Yên Bái tặng bằng khen.

Các dòng họ khuyến học đều đã có ban khuyến học, xây dựng qui ước và quĩ khuyến học của dòng họ. Các dòng họ như họ Đỗ, họ Lâm ở xã Minh Quán, họ Nghiêm xã Vân Hội, họ Nguyễn xã Việt Hồng, họ Đỗ xã Việt Cường, họ Lê xã Minh Quân, họ Triệu xã Đào Thịnh… nhiều năm được công nhận dòng họ khuyến học tiêu biểu.

Hoạt động khuyến học trong và ngoài nhà trường được chú trọng với nhiều hình thức phong phú và hiệu quả. Huyện hội đã cùng Phòng Giáo dục - Đào tạo huyện xây dựng kế hoạch phối hợp chỉ đạo cơ sở phát động phong trào thi đua khuyến học lồng với thi đua “Hai tốt”, “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”; tăng cường phối hợp giữa gia đình, nhà trường và xã hội nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

Các cấp hội cơ sở cùng với nhà trường, hội cha mẹ học sinh, các đoàn thể, tổ chức xã hội chăm lo, giáo dục ngoài giờ lên lớp, vận động 100% số trẻ trong độ tuổi đến trường và vận động học sinh bỏ học tới trường, duy trì số lượng đạt 99% trở lên.

Để phấn đấu xây dựng xã hội học tập, Hội Khuyến học huyện đã cùng ngành giáo dục - đào tạo phối hợp với các ngành, các cấp xây dựng 18 trung tâm học tập cộng đồng; vận động hàng nghìn lượt nông dân học tập nâng cao kiến thức khoa học kỹ thuật phục vụ sản xuất và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Công tác khuyến học đã góp phần quan trọng vào việc hoàn thành mục tiêu phổ cập giáo dục tiểu học đúng độ tuổi và phổ cập giáo dục trung học cơ sở của huyện Trấn Yên.

Năm 2003, huyện đã được công nhận đạt chuẩn phổ cập tiểu học đúng độ tuổi; năm 2004 đạt chuẩn phổ cập giáo dục trung học cơ sở. Năm 2012 này, huyện tiếp tục triển khai chương trình phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ 5 tuổi giai đoạn 2011 - 2015. Hiện nay, toàn huyện có 11 trường đạt chuẩn quốc gia; phấn đấu đến năm 2015, có thêm 17 trường đạt chuẩn quốc gia mức độ 1, nâng tổng số trường đạt chuẩn quốc gia lên 28 trường.

 Khơi dậy truyền thống hiếu học, Trấn Yên tăng cường củng cố, phát triển tổ chức hội và hội viên; tổ chức tốt công tác khuyến học trong và ngoài nhà trường, xây dựng gia đình hiếu học, dòng họ khuyến học; xây dựng và phát huy hiệu quả nguồn quĩ khuyến học, hướng tới mục tiêu xây dựng xã hội học tập.

Đào Minh