Khi nhắc đến Nghĩa Lộ - Mường Lò, du khách không chỉ đắm say trong cảnh quan thung lũng trù phú tươi đẹp, những nét văn hóa đặc sắc của gần 30 dân tộc nơi đây mà sẽ còn bị mê hoặc bởi nền văn hóa ẩm thực độc đáo với nguyên liệu chế biến các món ăn truyền thống sẵn có từ núi rừng và cách chế biến tài hoa, khéo léo của những bà, những mẹ và những em gái Thái, Tày, Khơ Mú... Chính vì vậy, văn hóa ẩm thực các dân tộc Mường Lò có ảnh hưởng lớn đến việc thu hút, quảng bá và cũng là nguồn thu lớn cho du lịch nơi đây.

Một trong những đặc sắc ẩm thực của dân tộc Thái Mường Lò có thể kể đến các món nướng. Các loại thịt gia súc, gia cầm hay thủy sản đều có thể nướng, trong đó có thể kể đến món thịt nướng như: thịt thái miếng, ướp gia vị, dùng xiên hoặc kẹp tre tươi đặt lên than hồng hoặc thịt băm nhỏ, bóp nhuyễn với trứng và rau thơm gói lá chuối, lá dong, kẹp lại, nướng trên than đỏ hoặc vùi tro nóng, khi chín, thịt rất thơm, ăn không ngán.

Món cá nướng hấp dẫn bởi hương thơm của cá, vị cay của ớt. Món “pỉnh tộp” cũng là cá nướng nhưng thường dùng bằng cá to như chép, trôi, trắm... mổ lưng, để ráo nước, xoa một lớp muối rang cùng ớt tươi nướng rã nhỏ, hạt mắc khén ướp để cá ngấm gia vị, cứng thịt lại rồi đặt lên than hồng. Cá chín có vị thơm hấp dẫn, dùng để uống rượu rất độc đáo...

Cùng với các món nướng, món xôi của người Thái Mường Lò cũng rất tuyệt vời. Đầu tiên phải kể đến món xôi ngũ sắc được chế biến công phu và màu sắc được lấy từ màu sắc của cây lá trong vườn như màu xanh nhuộm từ lá dong, màu vàng từ nghệ, màu đỏ, tím từ lá cây cơm đỏ, cơm tím... Người Thái có phương pháp xôi cách thuỷ bằng chõ gỗ rất kỹ thuật. Xôi chín bằng hơi, mềm, dẻo nhưng không dính tay. Xôi được đựng vào ép khẩu hoặc giỏ cơm đậy kín, ủ ấm, giữ cho cơm dẻo lâu. Các món rau xôi của người Thái Mường Lò cũng rất đặc sắc và ngon ngọt bởi hương sắc của rất nhiều loại rau rừng cùng với gừng tươi, sả băm nhỏ, hạt sẻn, ớt... trộn đều và xôi chín chấm với chẩm chéo ăn vừa bùi bùi, ngọt ngọt vừa có hương vị thơm rất độc đáo.

Những phương pháp chế biến món ăn của người Thái hoàn toàn dựa vào kinh nghiệm từ ngàn xưa để lại và được lưu giữ từ đời này qua đời khác chứ  không có bất cứ trường lớp nào truyền dạy. Chính điều này đã khiến cho những món ăn của người Thái không thể lẫn với bất kỳ dân tộc nào khác.
Đồ uống của người Thái cũng chưng cất, pha chế bằng những nguyên liệu  tự nhiên.

Những hũ rượu được ủ bằng thứ men lá rừng sẽ cho ra loại rượu nồng, êm, dịu và có thể làm say lòng bất cứ ai khi thưởng thức mà không lo bị nhức đầu và còn nhanh tỉnh. Những loại rượu chuối hột, rượu táo mèo, rượu ngâm quả sim, củ đẳng sâm, cây mật gấu… sẽ là món quà tuyệt vời mà thực khách có thể dùng để tặng người thân và bạn bè để có thể cảm nhận được sự hoang sơ và hiếu khách của vùng đất Mường Lò. Với những ai không uống được rượu có thể thưởng thức sự mát lành của nước cây khúc khắc có tác dụng bổ máu được pha chế dùng hằng ngày như người miền xuôi pha chè.

Mùa nào thức nấy, người Thái đãi khách bằng sản vật từ tự nhiên ưu đãi ban tặng như: các loại măng đắng, măng ngọt, măng lay, măng sặt đến các loại củ như: củ nâu, củ mài, củ niễng và các loại rau như: rau dớn, rau gai, rau sắng, rau ngót rừng,  lạc tiên,  tập tàng, cỏ bợ, rau ban, rêu đá, hoa chuối rừng...  Qua văn hóa ẩm thực của dân tộc Thái, hình ảnh về mảnh đất Mường Lò có truyền thống văn hóa, lịch sử lâu đời, giầu tiềm năng du lịch cùng với con người hiền lành, mộc mạc, hồn hậu, phóng khoáng... thêm phần hấp dẫn du khách gần xa.

Nguyễn Đức Phương