Chúng tôi đến thăm Nghệ nhân Ưu tú Hoàng Kế Quang, người đã gắn bó cả cuộc đời với những làn điệu Then và cây đàn tính. Từ tình yêu với nghệ thuật hát Then, ông mải miết sưu tầm, tìm kiếm những điệu Then cổ như: Then cầu an, Then cầu phúc, Then giải hạn, Then cầu mùa... Hiện, ông đã sưu tầm được trên 30 làn điệu Then, một số làn điệu ông còn đặt nhiều lời, mang ý nghĩa khác nhau. Song dù là kiểu Then nào cũng đều được ông thể hiện bằng chất giọng mượt mà, chất chứa bao tâm sự về tình yêu cuộc sống, yêu quê hương, yêu lao động.
Với niềm tự hào dâng tự đáy mắt, nghệ nhân Hoàng Kế Quang so dây đàn và cất giọng với bài "Bản noọng tỏn xuân”: "Bản noọng tỏn vằn xuân mùa mới/ Vui đẩy mùa bắp khẩu têm sang/ Vui phong trào đảm đang bản noọng/ Hết kin đảy tốc cón bản cần…” (Bản em đón ngày xuân mùa mới/ Vui được mùa ngô lúa đầy sân/ Vui phong trào đảm đang bản em/ Làm ăn được vui trước bản người).
Đã ngấm vào máu thịt, mỗi lần cầm cây đàn tính và cất lời Then, người nghệ nhân ấy lại chứa chan cảm xúc, ngón tay ông lướt nhịp nhàng trên cần đàn tạo ra những âm thanh ngân nga lúc trầm, lúc bổng hòa cùng câu hát.
Nghệ nhân Hoàng Kế Quang tâm sự: "Hát Then là món ăn tinh thần không thể thiếu và là linh hồn trong đời sống văn hóa, tín ngưỡng của của người Tày chúng tôi. Trong văn hóa Then có nghệ nhân làm Then, hát Then, câu chuyện Then, múa Then và đàn tính là yếu tố tiên quyết giúp văn hóa Then được hoàn thiện, với tên gọi âm nhạc Then. Tất cả được trình diễn trong một "sân khấu tâm linh” thông qua nghệ nhân Then để liên hệ với trời đất, cầu xin đấng thượng đế che chở, bảo vệ con người dưới dương gian. Tiếng Then vang lên xóa tan những ưu phiền, lo lắng giữa bộn bề cuộc sống được đồng bào dân tộc Tày ví như điệu hát thần tiên”.
Không chỉ nuôi dưỡng đam mê, gìn giữ làn điệu then, Nghệ nhân Hoàng Kế Quang còn tích cực truyền dạy các làn điệu Then cổ cho nam thanh, nữ tú trong thôn, xã. Đội văn nghệ của thôn được ông dạy hát Then, đàn tính thường xuyên giao lưu đàn hát vào những ngày lễ tết, đám cưới, đám hỏi...
Chàng trai trẻ Trần Huy là một trong những học trò của ông có niềm đam mê say đắm hát Then và đàn tính.
Anh chia sẻ: "Tôi đã theo đuổi hát Then, đàn tính được hơn 8 năm. Để hát Then và chơi đàn tính thạo, người học phải có lòng kiên trì và đam mê. Đàn tính không có phím mà chỉ học qua khuông nên khi đánh phải đúng âm, đúng với từng làn điệu Then”.
Đối với các loại hình nghệ thuật truyền thống nói chung và nghệ thuật hát Then nói riêng, các nghệ nhân đóng vai trò quan trọng, họ chính là các di sản "sống” lưu giữ, truyền dạy để phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, các giá trị di sản văn hóa phi vật thể tại địa phương. Vì thế, mỗi khi tiếng đàn, tiếng hát cất lên người dân nơi đây từ trẻ đến già đều yêu mến, luôn cảm thấy gần gũi, thân thiết.
Bởi thể mà cứ mỗi độ xuân về, mọi người lại cùng nhau tụ họp, thưởng thức những làn điệu Then từ các nghệ nhân tài hoa, cùng tổ chức nghi lễ chào đón năm mới, chúc nhau những điều tốt đẹp nhất.
Những làn điệu Then tô điểm cho bức tranh làng quê yên bình, nét văn hóa truyền thống của đồng bào vẫn đang được lưu truyền, gìn giữ.
Thật tuyệt vời khi đến với mảnh đất Hưng Khánh trong ngày đầu xuân, được gặp gỡ những con người thân thiện, chịu thương chịu khó và đắm mình trong không gian Then cùng tiếng đàn tính ngân nga, giọng hát mượt mà bay bổng, để rồi khi xa đều khiến mỗi người con của quê hương lưu luyến, mong nhớ tìm về.
Bùi Minh
