Trấn Yên là một huyện miền núi, nằm ở vùng thấp của tỉnh Yên Bái. Từ ngàn đời nay, cộng đồng các dân tộc trên địa bàn huyện luôn nỗ lực bảo tồn, phát huy giá trị và phát triển nền văn hóa phong phú đa sắc tộc.
Tháng 12/2020, UBND tỉnh Yên Bái ban hành Quyết định tặng danh hiệu Nghệ nhân cho 7 cá nhân trong lĩnh vực bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể của tỉnh Yên Bái. Xã Kiên Thành, huyện Trấn Yên có 2 cá nhân được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân là ông Dương Trung Hưng - Nghệ nhân loại hình nghệ thuật tiếng nói, chữ viết dân gian và ông Hà Văn Nguyện - Nghệ nhân loại hình nghệ thuật trình diễn dân gian. Sự vinh danh này là niềm tự hào lớn để các nghệ nhân nói riêng và những người yêu thích và bảo tồn văn hóa truyền thông các dân tộc nói chung ở Trấn Yên thêm tâm huyết giữ gìn.
Bảo tồn chữ Nôm Dao
Xã Kiên Thành có 7 dân tộc chung sống, trong đó 51% là dân tộc Tày, 37% dân tộc Dao. Nghệ nhân Dương Trung Hưng ở thôn Đồng Phay là người dân tộc Dao Quần Chẹt. Ông là người "đầu tàu” dẫn dắt hoạt động truyền dạy tiếng nói, chữ viết và tổ chức các nghi lễ truyền thống của người Dao như Lễ Cấp sắc, Tạ mả, Tết nhảy, Lễ Khai quang…
Ông Dương Trung Hưng hiện là Chủ nhiệm Câu lạc bộ (CLB) Khuyến học của xã. Ông Hưng chia sẻ: "Sinh ra và lớn lên tại thôn Đồng Phay, từ bé tôi yêu thích văn hóa của dân tộc mình qua ông nội và bố truyền dạy và được xem các lễ hội cúng cấp sắc của người Dao. Mong muốn học hỏi và giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc mình, trong đó tiếng nói, chữ viết là tài sản, là văn hóa, niềm tự hào của dân tộc”.
Cũng từ suy nghĩ ấy, ông Hưng thấy mình phải có trách nhiệm trong việc truyền dạy chữ viết, tiếng nói của dân tộc Dao cho thế hệ trẻ. Tháng 9 năm 2016, CLB Khuyến học xã Kiên Thành ra mắt với 23 thành viên, ông Dương Trung Hưng được giao trọng trách Chủ nhiệm CLB cùng với đội ngũ giáo viên là các già làng, trưởng bản, người có uy tín tâm huyết trong cộng đồng tham gia truyền dạy phát triển cho đến nay.
Gần đây, ông phối hợp với Nghệ nhân Triệu Quý Tín, thôn Vực Tròn, xã Lương Thịnh và ông Dương Kim Vượng, xã Y Can đồng biên soạn hoàn thiện cuốn sách "24 đoạn ca từ 7 đoạn ca khúc” gồm 190 trang, với quy ước dùng chữ Việt phiên âm ra tiếng Dao phát âm theo đúng tiếng truyền thống, vận dụng kiểu gõ Telex trong Vietkey và Unikey.
Ông Hoàng Văn Lũy - Bí thư Đảng ủy xã Kiên Thành khẳng định: Nhiều hoạt động bảo tồn của các nghệ nhân như truyền dạy tiếng nói, chữ viết của đồng bào Dao, phục dựng và truyền dạy một số nghi lễ đặc trưng đã, đang phát huy hiệu quả góp phần bảo tồn và làm giàu thêm giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc ở địa phương”.
Phát huy văn hóa dân tộc Tày
Nghệ nhân người dân tộc Tày Hà Văn Nguyện, sinh năm 1966 tại thôn Kiên Lao. Là người bản địa, ông am hiểu sâu sắc nguồn cội, lời ăn tiếng nói, phong tục tập quán của đồng bào Tày Kiên Thành. Với niềm đam mê và ý thức trách nhiệm của người được ví "cây cao bóng cả” trong cộng đồng người Tày, Nghệ nhân Hà Văn Nguyện vẫn dành thời gian để chế tác đàn tính và truyền dạy văn hóa Tày cho thế hệ trẻ.
Hiện, Nghệ nhân Hà Văn Nguyện là Chủ nhiệm CLB Nghệ thuật truyền thống của xã Kiên Thành. Ông chia sẻ: Những câu hát hòa quyện với giai điệu đàn tính đã sớm ăn sâu vào tâm trí tôi từ nhỏ. Trải qua thời gian, nhiều nét văn hóa của dân tộc Tày đã bị mai một.
Năm 2014, CLB Nghệ thuật truyền thống xã Kiên Thành được ra mắt với 23 thành viên sinh hoạt tại nhà văn hóa thôn Kiên Lao - đây là điều kiện tốt để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa Tày trong cộng đồng. Hàng năm, ông Nguyện mở các lớp truyền dạy văn hóa truyền thống dân tộc Tày cho lớp trẻ trong xã.
Từ năm 2019 đến nay, ông Nguyện đã mở được 2 lớp dạy đàn tính, hát then, hát nôm với hơn 40 học viên là học sinh THCS đến lớp người trên 50 tuổi, mỗi lớp có thời gian học khoảng trên 3 tháng.
Mới đây, CLB Nghệ thuật truyền thống sáp nhập cùng với CLB Khuyến học của xã nâng tổng số hội viên lên 45 người tham gia các lớp học: hát then, đàn tính dân tộc Tày; học tiếng nói chữ viết dân tộc Dao; các tổ dệt may, thêu thùa quần áo trang phục dân tộc thiểu số.
Ông Phạm Huy Mai - Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin huyện Trấn Yên khẳng định: Những đóng góp của các nghệ nhân ở xã Kiên Thành những năm qua đã góp phần tích cực trong công tác bảo tồn, phát huy và giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống ở địa phương; bổ sung vào kho tàng văn hóa các dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện thêm phong phú”.
Tuy nhiên, thực tế công tác bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc thiểu số ở Trấn Yên nói riêng đang gặp không ít khó khăn, thách thức, như: nguồn lực đầu tư còn hạn chế; việc tổ chức truyền dạy các loại hình văn hóa truyền thống chưa thực sự bài bản, chủ yếu là lưu truyền truyền miệng... Những khó khăn này rất cần được các ngành và chính quyền địa phương quan tâm, góp phần vào việc bảo tồn và phát huy hiệu quả bản sắc văn hóa truyền thống các dân tộc thiểu số ở Yên Bái.
Vũ Đồng
