Theo quan niệm xưa của người Thái cho rằng người ốm hay chết là vì hồn bay khỏi thể xác trong một thời gian hay vĩnh viễn. Hồn rời khỏi thể xác có thể vì hoảng sợ, giật mình, có thể bị ma, thần bắt hay hồn người khác khỏe hơn bắt giữ, chèn ép… 

 Hát "Một lao" gồm có lời ca, giai điệu hát và giai điệu của mo pí. Lời ca hát lên là một loại du ký hay là liên ca khúc, có chín bài chia ra làm hai phần rõ rệt không kể bài mở đầu. Lời ca trong “Một lao” chủ yếu là miêu tả đoàn âm binh “hành quân” lên Mường Trời và “đổ bộ” xuống trần gian để tìm hồn về trả lại cho người ốm. Lời ca ghi nhận về nhân sinh quan và vũ trụ quan của người Thái xưa kia, nó thể hiện mối quan hệ con người với siêu nhiên, quan hệ con người với xã hội.

Mặt khác lời ca còn miêu tả trước những khung cảnh thiên nhiên đẹp đẽ của xã hội người Thái với cuộc sống ấm no hạnh phúc, lời ca còn khắc đậm tình cảm con người trong cộng đồng Thái sống chết có nhau, nương tựa nhau để tồn tại và phát triển.

Hát “Một lao” được coi là  một tác phẩm văn học bằng thơ. Các câu thơ, từng lời hát trong “Một lao” còn được hát bằng giai điệu riêng, mo pí đệm cho hát cũng có giai điệu riêng, thường hát với giọng nam trầm hay nam trung, quãng hẹp, tiết tấu chậm nên dễ gây cho người nghe có cảm xúc thần bí, tiếng vọng xa xưa, hòa hợp với không gian bao la của núi rừng tĩnh mịch lại càng tạo nên sức huyền bí… Giai điệu hát của từng bài hát trong “Một lao” không những chỉ có làn điệu, nhịp điệu mà đã có nhịp phách rõ rệt. 

Lễ hát "Một Lao"  tạo ra một tác động tâm lý đối với người ốm và những người trong gia đình, để có niềm tin vào sức mạnh, vào việc làm của mo. Cũng có người khỏi bệnh và có người không khỏi bệnh, những người khỏi bệnh có thể ốm mắc bệnh tinh thần, suy yếu về tâm lý.

Loại trừ những yếu tố mê tín dị đoan thì thầy mo giúp cho cộng đồng rất nhiều trong việc củng cố đời sống tinh thần, làm tăng niềm tin và nghị lực sống cho mỗi con người trước những thử thách của cuộc sống, giúp con người biết hướng thiện, tránh cái xấu, sống hiếu thuận với cha mẹ, vợ chồng chung thủy, vun vén gia đình, biết đối nhân xử thế và làm theo những điều ông bà dậy và luật tục của bản mường, pháp luật của Nhà nước.
Hát “Một lao” biểu hiện phong tục, tập quán và văn hóa hành vi ứng xử của người Thái Tây Bắc cần được gìn giữ .

Nguyễn Nhật Thanh