Với người Mông ở Mù Cang Chải, việc chọn ngày tổ chức Lễ cúng cơm mới không phụ thuộc vào một ngày nhất định trong năm mà phụ thuộc vào lúc lúa chín ở từng vùng (vụ thu hoạch lúa vào khoảng tháng 9 tháng 10 âm lịch). Việc tổ chức lễ cúng cơm mới đơn giản hay phức tạp tùy thuộc vào điều kiện của từng gia đình. Những gia đình có điều kiện, nhiều ruộng, nhiều gia súc trong lễ cúng cơm mới người ta có thể mổ lợn, gà, để mời tất cả những người thân trong dòng tộc và bạn bè đến dự để cùng hưởng niềm vui với gia đình trong mùa thu hoạch. Những gia đình có mức sống trung bình thì Lễ cúng cơm mới đơn giản hơn, chỉ cần nồi cơm và đĩa thịt gà hoặc thịt lợn để tỏ lòng thành kính với tổ tiên, những người đã khuất.

Người Mông quan niệm rằng, cúng cơm mới là việc gọi hồn của lúa mới gặt trở về nhà. Mọi người trong gia đình đều tất bật. Phụ nữ trong gia đình thì lo việc giã gạo, nấu cơm, còn đàn ông thì bận rộn với công việc chuẩn bị cho lễ cúng và lo công việc bếp núc, đón tiếp đón khách. Điều đặc biệt là, các con vật hiến tế lần lượt được giết thịt và nhất thiết phải được làm tại nơi linh thiêng là khu vực ban thờ của gia đình.

Khi đồ lễ chuẩn bị xong thì sắp ra một mâm ở giữa nhà để chủ nhà - và bắt buộc phải là đàn ông ngồi trước mâm cúng tiến hành các nghi thức cúng tế truyền thống. Nội dung bài cúng đại ý rằng: Nhờ sự chăm sóc, phù hộ của ông bà, tổ tiên và sự lao động vất vả của cả gia đình, năm nay gia đình đã thu hoạch được nhiều thóc. Con cháu có cơm mới, có rượu và thịt con chưa ăn, con mời tổ tiên ông bà về ăn trước và chứng giám cho lòng thành của con cháu hôm nay. Mong tổ tiên xua đuổi những điều không may mắn để cuộc sống gia đình được bình yên hòa thuận, trời đất cho mưa thuận gió hòa, lúa tốt hạt nhiều, không bị thú rừng phá hoại…

Kết thúc nghi lễ, gia chủ cầm thìa cơm và đứng trước cửa chính để mời thần núi, thần nước về ăn cùng. Sau đó, người cúng lễ quay về ngồi bên mâm cúng và ăn mấy thìa cơm, có nghĩa là cùng ăn với tổ tiên cho vui. Sau đó, bày các mâm cỗ mời khách, họ hàng cùng ăn, uống vui vẻ với những lời chúc tốt đẹp nhất. Chỉ sau lễ cúng cơm mới, người Mông mới được sử dụng thóc mới. Đây là một nghi lễ quan trọng trong đời sống của đồng bào Mông trên vùng cao Mù Cang Chải và thể hiện nét văn hóa độc đáo, đạo lý làm người, hướng về cội nguồn tổ tiên, trời đất.

 A Cớ