Những năm gần đây, Yên Bái thực hiện hàng loạt dự án giao thông lớn, số lượng người dân phải di dời lên tới hàng trăm hộ như: đường cao tốc Nội Bài - Lào Cai đoạn qua Yên Bái có chiều dài 80,52km, đi qua 15 xã của huyện Trấn Yên, Văn Yên và thành phố Yên Bái, tổng diện tích đất phải thu hồi 664ha với 3.320 hộ dân, tổ chức bị ảnh hưởng; đường tránh ngập thành phố Yên Bái có 710 hộ gia đình, tổ chức bị ảnh hưởng; nhiều công trình khác tuy người dân không phải di dời nhưng bị ảnh hưởng một phần. Trong hầu hết các công trình đó, công tác GPMB luôn gặp nhiều khó khăn.

Cá biệt như công trình quốc lộ 32C đoạn qua tỉnh Yên Bái khởi công cuối năm 2012 nhưng đến nay vẫn chưa thực hiện xong công tác GPMB. Trong đó, đoạn khó khăn nhất thuộc xã Minh Quân (Trấn Yên) có chiều dài 7,5km với hơn 500 hộ dân bị ảnh hưởng. Chỉ đến khi UBND huyện phải thành lập lại Hội đồng GPMB, giao trách nhiệm cho cơ quan chuyên môn khác thì công tác giải phóng mới có tiến triển.

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến trở ngại trong công tác GPMB ở các địa phương. Theo ông Cao Minh Tuấn - Phó giám đốc Sở Tài nguyên & Môi trường Yên Bái, một vấn đề rất khó khắc phục là lỗ hổng trong công tác quản lý đất đai trước đây. Đó là người dân tự kê khai để đăng ký cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, dẫn đến diện tích không chính xác, gây khó khăn cho công tác kiểm đếm, đền bù. Đối với người dân, điều họ quan tâm nhất là chính sách áp giá đền bù, những văn bản pháp luật liên quan, trong khi đó cán bộ làm công tác GPMB lại “non” kinh nghiệm.

Ông Lê Đức Bắc - Chủ tịch UBND xã Minh Quân (Trấn Yên) thẳng thắn nói: "Cán bộ làm công tác GPMB phải là người có kinh nghiệm, có đủ trình độ, nắm chắc chính sách thì mới có thể giải thích thấu đáo, triệt để cho người dân hiểu". Vấn đề nhân lực làm công tác GPMB ở các địa phương hầu hết có tình trạng thiếu người và phải kiêm nhiệm nhiều nhiệm vụ khác, do đó ảnh hưởng lớn đến chất lượng công tác này.

GPMB được triển khai thực hiện đúng tiến độ, đúng kế hoạch đề ra sẽ tiết kiệm được thời gian và đương nhiên là thực hiện dự án sẽ có hiệu quả. Ngược lại, công tác GPMB chậm, kéo dài, gây ảnh hưởng đến tiến độ thi công các công trình cũng như chi phí cho dự án, có khi gây ra thiệt hại không nhỏ trong đầu tư xây dựng. Chẳng hạn như một dự án dự kiến đến hết mùa khô hoàn thành nhưng do công tác GPMB chậm, kéo dài thời gian nên việc xây dựng phải tiến hành vào mùa mưa, gây khó khăn cho thi công cũng như tập trung vốn, lao động, công nghệ và ảnh hưởng đến quá trình thực hiện các dự án khác.

Trong quá trình thu hồi đất để GPMB, người dân phải di chuyển chỗ ở và kéo theo là những khó khăn mà họ sẽ gặp phải trong cuộc sống hiện tại cũng như tương lai. Không có chỗ ở ổn định, người dân sẽ không có điều kiện tốt nhất cho việc học tập, lao động và sản xuất… Mỗi năm, Yên Bái có hàng trăm dự án cần GPMB, kéo theo nhiều gia đình thiếu chỗ ở. Từ đó đặt ra vấn đề bố trí tái định cư như thế nào cho các hộ dân đã di dời để nhường đất cho các dự án.

Theo quy định, công tác bố trí, giao đất tái định cư phải được thực hiện đồng thời với công tác di dời, GPMB. Nếu các khu tái định cư được đầu tư đi trước một bước thì quá trình GPMB sẽ thuận lợi hơn. Đặc biệt, các khu tái định cư cần phải được đảm bảo đầy đủ các điều kiện sinh hoạt thiết yếu như: điện, nước, thông tin liên lạc… và đảm bảo những gì chủ đầu tư đã cam kết với người dân về điều kiện sống ở khu tái định cư, tránh kiểu hứa “suông”, không thực hiện đúng cam kết, gây bức xúc trong dư luận nhân dân.

Chính sách đền bù GPMB, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư theo Nghị định số 69/2009/NĐ-CP của Chính phủ là phù hợp với nguyện vọng chính đáng của người dân nhưng cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các ngành, các cấp có liên quan thì mới đem lại hiệu quả tốt. Đồng thời, cần có sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo kịp thời của các cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương và những người đứng đầu các cơ quan, tổ chức thực hiện công tác GPMB phải chú ý đến lợi ích của hộ gia đình, cá nhân bị thu hồi đất, chủ động giải quyết những vướng mắc, khó khăn và có những giải pháp phù hợp cho từng khu vực, từng dự án cụ thể và cả từng hộ dân trong công tác bồi thường GPMB.

Nếu công tác GPMB ở các địa phương không được thực hiện tốt sẽ xảy ra hiện tượng dự án “treo” làm cho chất lượng công trình bị giảm, các mục tiêu ban đầu không thực hiện được, gây lãng phí rất lớn cho ngân sách Nhà nước. Mặt khác, khi hội đồng đền bù giải quyết không thỏa đáng đối với quyền, lợi ích hợp pháp của người có đất bị thu hồi sẽ dễ dàng “nổ” ra những vụ khiếu kiện, đặc biệt là khiếu kiện tập thể, làm cho tình hình chính trị - xã hội ở địa phương mất ổn định.

Công tác GPMB là nhiệm vụ chung của cả hệ thống chính trị chứ không riêng gì đơn vị nào. Do vậy, hội đồng GPMB làm nhiệm vụ bồi thường, hỗ trợ tái định cư phải tranh thủ sự phối hợp của hệ thống mặt trận, các đoàn thể ở địa phương tham gia tuyên truyền, vận động ngay từ khi triển khai thực hiện dự án. Đồng thời, nếu địa phương nào quan tâm, tích cực làm tốt công tác GPMB, dự án sớm được triển khai và đi vào hoạt động thì người dân sẽ có việc làm, tăng thêm thu nhập cho gia đình và cũng tăng thu cho ngân sách, góp phần giúp cho địa phương phát triển nhanh, phát triển bền vững.

Anh Dũng