Những năm trước đây, hễ gặp bất cứ chàng trai Mông nào trên đường, người ta cũng thấy đeo ngang bên hông là chiếc bao dao, trên bao là chiếc chuôi dao với những vòng khuy bằng đồng sáng bóng. Dao Mông có dáng cong, mũi nhọn hoắt, lưỡi cong như lưỡi cây đao. Cái tài của người Mông trong cách luyện thép rèn dao là thép vừa độ cứng nên lưỡi dao luôn sắc lẻm, chặt vào gỗ cứng không bị vỡ mẻ.

Với người Mông xưa có hai vật dụng luôn gắn liền tạo nên phong cách của người con trai dân tộc Mông, đó là cây súng kíp và con dao đi rừng. Đang đi đường, gặp cây nứa đổ chắn ngang, chỉ bằng một động tác khua dao là cây nứa bay lìa, dẹp quang đường cho bước đi trai Mông. Luồn lách giữa rừng, chẳng dây leo, khóm bụi nào cản được bước trai Mông mở lối khi dao tuốt khỏi vỏ. Còn với cây súng kíp, chỉ cần một mẩu báng nhỏ vừa đủ tay cầm gắn vào thân súng, dẫu nòng thép dài cả mét, khi trai Mông nâng súng là con chim, con sóc, con lợn rừng đã thành thực phẩm để chung vui bữa liên hoan.

Những năm gần đây, nhất là khi rừng nguyên sinh Nà Hẩu (Văn Yên) được khoanh giữ thành khu bảo tồn, tất cả súng kíp của người Mông trong vùng đều đã được thu nộp về công an huyện. Chỉ con dao là vẫn gắn liền với những chuyến đi của các chàng trai Mông, lúc lên nương, khi đến với các cánh rừng theo bước tuần tra, bảo vệ những khoảnh rừng được giao.

Đến thời điểm này, con dao thân thiết tự thuở nào, có lúc những chàng trai Mông Nà Hẩu cũng quên đeo, hoặc cũng tháo bỏ ở nhà cho đỡ vướng, bởi lẽ, đường giao thông ở Nà Hẩu giờ đã khai thông tới tận các thôn Ba Khuy, Làng Thượng, Khe Cạn… Đường cấp 30A, mặt đường rộng tới 3,5m, đủ cho ô tô tải cỡ nhỏ chạy. Ngay đường cấp 30B cũng rộng tới 2,5m rồi, sắm cái xe máy côn tay, cài số là có thể phóng từ thôn này sang thôn khác. Vậy nên những con dao chỉ còn đeo lúc lên nương, khi theo nhóm bảo vệ đi kiểm tra rừng. Một vật dụng quen thuộc dần bị bỏ quên từ lúc nào nhưng cũng thấy vui!

Nói về những đổi thay của Nà Hẩu trong năm 2013 vừa rồi, ánh mắt Bí thư Đảng bộ xã Giàng A Châu không giấu nổi tự hào. Ông cho biết: Về giao thông nông thôn, đường cấp 30A đã mở mới thêm được 1km cùng với 2 cống thông nước ngang qua mặt đường. Riêng đường cấp 30B, mở mới thêm được 4,5km kèm 5 cống thoát nước. Hoàn thành 1 chiếc ngầm tràn, đang thi công hoàn thiện 1 ngầm tràn khác. Nhân dân toàn xã đã đóng góp 1.200 ngày công nạo vét cống rãnh, phát dọn cây, đảm bảo cho các con đường trong xã an toàn cho phương tiện lưu thông.

Đường giao thông trong xã thuận lợi, tạo điều kiện cho việc các ngành, đơn vị chức năng đưa hàng tấn ngô, tấn lúa giống, gần hai chục tấn phân bón xuống tận từng thôn, cấp cho các hộ nghèo và bà con nông dân. Có đường giao thông thuận lợi, bà con trong xã có điều kiện đổi mới cây trồng, từ trồng 90ha sắn năng suất thấp sang trồng ngô đồi đạt năng suất, hiệu quả cao. Ngay với cây lúa nước truyền thống, nhờ có điều kiện vận chuyển, chăm sóc, đổi mới giống đã giúp cho 126ha lúa của xã đạt năng suất 43 tạ/ha, làm tăng thu nhập cho mỗi hộ gia đình ở các thôn.

Đường sá thông thuông, việc đi tuần tra, kiểm tra bảo vệ rừng càng được nhân dân chú trọng nhằm ngăn chặn các hành vi khai thác gỗ, săn bắt thú rừng trái phép. 5 vụ vi phạm đã được phát hiện bởi hơn 1.200 ngày công tuần tra bảo vệ rừng chỉ với con dao Mông quen thuộc lúc nào cũng kề bên những chàng trai Mông.

Phấn khởi trước các kết quả đạt được trong quá trình phát triển kinh tế, xã hội trên địa bàn, Bí thư Giàng A Châu cho biết: Năm 2014 này, Nà Hẩu phấn đấu giữ thông các tuyến đường nông thôn đã mở, đồng thời tiếp tục vận động bà con mở mới thêm các con đường liên xóm, liên thôn, tạo tiền đề cho việc mở rộng diện tích gieo trồng cây ngô đồi đạt 100ha; tập trung thâm canh cây lúa nước để nâng cao năng suất, sản lượng lương thực, đặc biệt chú trọng nhân rộng mô hình nuôi gà Cẩm đã được chăn nuôi cho hiệu quả kinh tế ra nhiều hộ gia đình; việc giữ rừng, bảo vệ rừng càng phải được quan tâm sâu sắc, để Khu bảo tồn  rừng nguyên sinh Nà Hẩu luôn xanh, tốt.

Hoài Văn