Huyện Văn Yên có 24 xã, 1 thị trấn; 10 xã và 49 thôn, bản đặc biệt khó khăn. 18 chợ của huyện với 12 chợ được đầu tư xây dựng kiên cố, 6 chợ tạm, trong đó có 1 chợ thành thị, 17 chợ nông thôn; không có chợ đầu mối; không có chợ hạng 1, chợ hạng 2 có 1 chợ, chợ hạng 3 có 17 chợ. 18 chợ này đã được huyện đầu tư xây dựng với tổng mức đầu tư trên 25,6 tỷ đồng, trong đó từ nguồn ngân sách Nhà nước 25,3 tỷ đồng.
Quy mô xây dựng vừa và nhỏ, bố trí hợp lý, thuận tiện, đáp ứng nhu cầu của từng địa phương trong giai đoạn 2015 - 2020. Các chợ xã họp theo phiên, một tuần 1 - 2 phiên, riêng chợ trung tâm thị trấn Mậu A diễn ra hàng ngày. Cùng với mạng lưới chợ, huyện có hơn 2.500 cơ sở thương mại bán lẻ phục vụ nhu cầu thiết yếu của nhân dân với mức doanh thu hàng năm đạt trên 400 tỷ đồng.
Công nghệ thông tin phát triển nhanh chóng đã thúc đẩy phát triển hoạt động thương mại điện tử những năm gần đây, nhất là ở thị trấn. Hoạt động kiểm tra, kiểm soát thị trường thực hiện thường xuyên cùng với tuyên truyền, phổ biến, thông tin để người dân có thể phân biệt hàng giả, hàng kém chất lượng.
Công tác tuyên truyền, vận động, triển lãm, hội chợ, quảng bá sản phẩm đã giúp người tiêu dùng tin tưởng, yên tâm lựa chọn, sử dụng hàng Việt Nam, góp phần thực hiện hiệu quả cuộc vận động "Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam”, thúc đẩy phát triển sản xuất trong nước.
Hoạt động xuất khẩu của huyện tập trung vào một số mặt hàng nông lâm sản thế mạnh như: tinh dầu quế, sắn, gỗ ván ép... đã tới 11 nước trên thế giới. Các sản phẩm chủ yếu xuất khẩu thô, chưa chế biến sâu nên giá trị kinh tế chưa cao, chưa vào được những thị trường lớn, tiềm năng.
Kết quả đánh giá chung, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ ước thực hiện năm 2020 của huyện là 2.170 tỷ đồng, tăng gấp 1,41 lần so với năm 2015; giá trị xuất khẩu hàng hóa ước thực hiện năm 2020 là 22,7 triệu USD, bằng 120,6% so với năm 2015.
Nhìn chung, hoạt động thương mại miền núi trên địa bàn Văn Yên, nhất là ở các xã vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số còn nhiều khó khăn do địa bàn rộng, người dân ở xa nhau. Các mặt hàng nhu yếu phẩm được cung ứng qua chợ, trung tâm buôn bán, bán hàng lưu động... song giá cả, chất lượng, vệ sinh an toàn thực phẩm còn khó kiểm soát.
Hàng Việt Nam đến với người dân vùng cao, vùng đồng bào dân tộc thiểu số còn hạn chế do giá cả còn cao mà thu nhập của người dân còn thấp. Các hình thức bán hàng ngày càng phong phú, đa dạng và rất tinh vi nên khó kiểm soát được nguồn gốc hàng hóa. Quy mô xuất khẩu nhỏ, năng lực cạnh tranh thấp do giá thành cao, chất lượng sản phẩm chưa đáp ứng yêu cầu thị trường cao cấp.
Hoạt động thương mại chưa thiết lập được mối liên kết bền chặt giữa cơ sở sản xuất với cơ sở kinh doanh, giữa các cơ sở kinh doanh với nhau để hình thành hệ thống phân phối ổn định, giảm chi phí khâu lưu thông. Vấn đề tổ chức mạng lưới cung ứng vật tư gắn với thu mua, tiêu thụ nông sản nguyên liệu còn yếu, giá cả bất lợi cho người sản xuất.
Từ những hạn chế, khó khăn trên, huyện Văn Yên đề ra phương hướng phát triển thương mại miền núi theo hướng nâng cao hiệu quả kinh tế - xã hội. Các hoạt động kinh doanh phải mang lại hiệu quả kinh tế, góp phần giải quyết việc làm cho người lao động, bảo vệ môi trường, giữ vững an ninh trật tự xã hội, bảo vệ lợi ích người tiêu dùng, cung cấp đầy đủ các mặt hàng thiết yếu cho nhân dân.
Đặc biệt, phát huy hiệu quả hoạt động của các chợ, chuyển đổi mô hình quản lý chợ phù hợp với sự phát triển kinh tế - xã hội, rà soát tiến tới có thể xóa bỏ những chợ hoạt động không hiệu quả.
Mặt khác, khuyến khích, kêu gọi và ưu tiên đầu tư cho các dự án, công trình hạ tầng hiện đại như: siêu thị, trung tâm thương mại... tại thị trấn, trung tâm cụm xã; phát triển các cửa hàng tiện lợi, cửa hàng kinh doanh tổng hợp tại các xã vùng sâu, vùng xa.
Ngoài ra, có kế hoạch tiếp cận thị trường xuất khẩu, tập trung đổi mới công nghệ, nâng cao chất lượng chế biến, đáp ứng tiêu chuẩn của thị trường cao cấp đồng thời tiếp tục đổi mới, nâng cao hiệu quả công tác xúc tiến thương mại, xây dựng và quảng bá thương hiệu hàng hóa, giới thiệu sản phẩm của địa phương.
Nguyễn Thơm