Phong trào hơp tác xã (HTX) ở Yên Bái phát triển mạnh vào những năm 80 của thế kỷ trước. Hồi đó, vai trò HTX nông nghiệp rất lớn, phải đảm đương nhiều công việc mà chính quyền và người dân cần. Trong đó, HTX không chỉ cung ứng giống, vật tư, tổ chức nhiều dịch vụ giúp bà con trong sản xuất, kinh doanh, mà còn vận động nhân dân tham gia khai hoang, vỡ hoá, làm thuỷ lợi, giao thông…HTX nông nghiệp giống như cánh tay nối dài của chính quyền xã với người dân. Nhưng khi nền kinh tế chuyển từ bao cấp sang hạch toán kinh doanh theo cơ chế thị trường, hàng loạt các HTX ở Yên Bái rơi vào tình cảnh khó khăn, nhiều đơn vị làm ăn thua lỗ kéo dài đã đồng loạt bị giải thể. Tuy vậy, sau khi giải thể ở Yên Bái lại xuất hiện nhiều tổ hợp tác và đến nay có 2.550 tổ hợp tác với khoảng 9000 thành viên.

Toàn tỉnh hiện có 320 HTX, trong đó có 123 HTX nông nghiệp (chiếm 38,4%), 101 HTX công nghiệp – tiểu thủ công nghiệp (chiếm 31,56%), 10 HTX xây dựng, 4 HTX giao thông vận tải, 16 quỹ tín dụng nhân dân, 1 HTX chăm sóc sức khoẻ cộng đồng và 56 HTX dịch vụ điện. Các HTX trong tỉnh đã thu hút gần 43.000 xã viên và người lao động, giải quyết việc làm thường xuyên cho trên 6.200 lao động, thu nhập bình quân từ 1,2 - 1,5 triệu đồng/người/tháng.

Trao đổi về hiệu quả hoạt động của các HTX, Ông Đào Duy Vượng - Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh cho rằng, sau khi chuyển đổi, đã có nhiều HTX mạnh dạn bố trí, sắp xếp lại đội ngũ cán bộ, đổi mới phương thức hoạt động, tiếp cận, đã đứng vững được trong cơ chế thị trường. Bằng chứng là trong bối cảnh ấy, không ít công ty, xí nghiệp rơi vào tình trạng khó khăn, không có tiền trả lương công nhân và người lao động thì ở Yên Bái vẫn có nhiều HTX vững vàng vượt qua thử thách.

Chủ nhiệm HTX Dịch vụ tổng hợp Hoàng Thắng (huyện Văn Yên), ông Mai Xuân Thìn cho biết: HTX được thành lập từ năm 1990 với 17 xã viên. Ngày đầu thành lập chỉ có 340 triệu đồng tiền vốn, HTX phải đối mặt với nhiều khó khăn thách thức. Nhờ thực hiện tốt công tác tuyên truyền tới người lao động và xã viên thông qua các phong trào thi đua, HTX đã hoàn thiện bộ máy tổ chức kinh doanh, điều hành. Doanh thu của HTX tăng từ 942 triệu đồng năm 2005 lên 6.450 triệu đồng năm 2009; nộp ngân sách tăng từ 26,5 triệu đồng năm 2005 lên 156,7 triệu đồng năm 2009; lợi nhuận năm 2009 đạt 506 triệu đồng; tạo việc làm thường xuyên cho trên 52 lao động là con em xã viên và lao động địa phương.

Còn Chủ nhiệm Chế biến chè Hương Lý (huyện Yên Bình) Nguyễn Văn Chiểu cho biết: "Với ngành nghề chính là kinh doanh, chế biến chè các loại, HTX có 20 xã viên và 10 lao động thời vụ chủ yếu sản xuất chè đen và chè xanh phục vụ xuất khẩu. Vượt qua những khó khăn ban đầu, Ban chủ nhiệm HTX đã mạnh dạn tư máy móc cùng các trang thiết bị sản xuất chè hiện đại, mở rộng nhà xưởng, tích cực học hỏi năng lực sản xuất chế biến chè của các đơn vị khác.

Đến nay, HTX có 3 xưởng chế biến với diện tích mỗi nhà xưởng 750m2, công suất chế biến chè đạt 200 tấn mỗi năm. HTX chủ động trong việc hợp đồng thu mua sản phẩm chè xanh của nông dân với giá ổn định từ 3.200 - 3.500 đồng/kg. Do vậy, hoạt động sản xuất ổn định, không rơi vào tình trạng thiếu nguyên liệu sản xuất". HTX chè Hương Lý là một trong số ít HTX chè của tỉnh Yên Bái tổ chức sản xuất kinh doanh chè từ khâu đầu tư vùng nguyên liệu, thu mua chè tươi, chế biến, đóng gói và phân phối sản phẩm tới tận tay người tiêu dùng. HTX đã quan tâm tới khâu xây dựng và đăng ký bản quyền thương hiệu sản phẩm.

Dù đã đạt được những kết quả đáng kể trên, nhưng nhìn chung các HTX ở Yên Bái vẫn chưa phát huy hết lợi thế, tiềm năng của loại hình kinh tế này. Nhiều nơi vai trò của HTX còn lu mờ, chưa thể hiện đầy đủ vai trò chủ lực trong quá trình xây dựng và phát triển nông nghiệp, nông thôn. Việc phát hiện, bồi dưỡng và nhân rộng các mô hình HTX làm ăn có hiệu quả, các điển hình tiên tiến chưa được thường xuyên quan tâm, việc hướng dẫn xây dựng mô hình mới còn chậm.

Để tiếp tục thực hiện có hiệu quả Nghị quyết 13 Hội nghị Trung ương 5 (khoá IX) là đưa kinh tế tập thể thoát khỏi những yếu kém hiện nay, tại Hội nghị tuyên dương HTX điển hình tiên tiến vừa qua, quan điểm của UBND tỉnh là tiếp tục phát triển các loại hình HTX với các hình thức đa dạng, đáp ứng nhu cầu của các thành viên, phù hợp với trình độ phát triển các ngành nghề, địa bàn và thực hiện thắng lợi đường lối chiến lược phát triển kinh tế của tỉnh.

Theo đó, tiếp tục phát triển các tổ hợp tác, HTX theo mô hình kinh doanh tổng hợp để vừa làm tốt các khâu dịch vụ đầu vào, đầu ra cho nông dân vừa phát triển đa ngành, đa nghề nhằm giải quyết việc làm, tăng thu nhập cho người lao động, dựa trên cơ sở đẩy mạnh ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật, đưa các giống cây, con mới vào sản xuất. Đặc biệt đối với HTX kinh doanh trong lĩnh vực vận tải cần củng cố, phát triển các HTX này để đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu vận tải hàng hoá và vận chuyển hành khách trên địa bàn, khuyến khích xây dựng và phát triển các tổ hợp tác, HTX cơ khí, đóng sửa phương tiện, kho tàng, bến bãi xếp dỡ; phát triển HTX thương mại, HTX quản lý chợ thích hợp theo từng địa bàn, khu dân cư, nhất là ở các thị tứ, thị trấn, các vùng nông thôn, miền núi làm dịch vụ đầu vào, đầu ra cho nhân dân. 

 Quang Thiều