Trong phạm vi nhất định, TTND đã làm nòng cốt giúp Ủy ban Mặt trận Tổ quốc (MTTQ) thực hiện chức năng giám sát theo điều 9 Hiến pháp năm 1992, trong đó tập trung giám sát việc thực hiện những chính sách pháp luật liên quan đến quyền và nghĩa vụ của công dân như xóa đói giảm nghèo, đền ơn đáp nghĩa; giám sát hoạt động của đại biểu dân cử; giám sát việc thu, chi, quản lý các loại quỹ từ nhân dân đóng góp; việc quản lý đất đai, các công trình xây dựng; các chính sách kinh tế, xã hội...

Xác định rõ vai trò quan trọng của TTND, nhất là trong việc thực hiện qui chế dân chủ theo phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”, Ủy ban MTTQ tỉnh Yên Bái thường xuyên chỉ đạo MTTQ các huyện, thị, thành phố, các xã, phường, thị trấn củng cố, kiện toàn các ban TTND và tổ chức hội nghị tập huấn nghiệp vụ cho thành viên các ban này.

Đến nay, 180/180 xã, phường, thị trấn đã thành lập ban TTND với trên 1.600 thành viên. 5 năm qua (2005 - 2010), ban TTND đã phối hợp chặt chẽ với ban giám sát đầu tư của cộng đồng, các tổ chức thành viên của MTTQ giám sát các dự án đầu tư bằng vốn đầu tư của Nhà nước như giám sát Chương trình 134, 135 giai đoạn II; giám sát việc xây dựng trường lớp, nhà công vụ giáo viên, bê tông hóa đường nông thôn, nhà văn hóa khu dân cư; giám sát việc đền bù giải phóng mặt bằng; việc xóa đói giảm nghèo, việc thực hiện chính sách xã hội...

Trong quá trình hoạt động, TTND đã chủ động tuyên truyền, vận động nhân dân cùng tham gia giám sát. Khi phát hiện những vụ việc nghiêm trọng, phức tạp, TTND thận trọng tìm hiểu, thăm dò, lắng nghe ý kiến của nhiều tổ chức, cá nhân liên quan đồng thời báo cáo thường trực MTTQ cơ sở, tiến hành xác minh, làm rõ mức độ vi phạm và kiến nghị chính quyền xem xét giải quyết.

5 năm qua, các ban TTND đã phát hiện và tham mưu cho chính quyền giải quyết 95.725 vụ việc, thu về cho Nhà nước nhiều tỷ đồng, hàng ngàn mét vuông đất và kiến nghị chính quyền xử lý các cán bộ vi phạm. Tại huyện Yên Bình, qua giám sát, TTND phát hiện có một số chương trình, dự án treo như dự án quy hoạch khu công nghiệp tại xã Mông Sơn, khu công nghiệp tại xã Thịnh Hưng; phát hiện công trình nước sạch của hai dự án nước sạch tại xã Xuân Long và Tích Cốc không bảo đảm chất lượng...

Tại huyện Văn Chấn, TTND đã phát hiện nhiều vụ việc sai phạm trong cấp phát tiền làm nhà 167, tiền tết cho hộ nghèo ở xã Thạch Lương; cấp phát sai gạo cứu đói ở xã An Lương; thực hiện sai chế độ, chính sách cho thương binh ở xã Minh An...

Bên cạnh đó, ban TTND cũng đã tham gia giám sát việc lấy phiếu tín nhiệm chức danh chủ chốt do hội đồng nhân dân xã bầu; giám sát đánh giá chất lượng hoạt động của đại biểu cấp xã; giám sát việc giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo của công dân; giám sát việc thực hiện các kết luận, quyết định xử lý về thanh tra, kiểm tra của các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền; việc xử lý các vụ việc tham nhũng, tiêu cực liên quan đến các ban, ngành, đoàn thể, cán bộ cấp xã và giám sát việc thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở.

Ban TTND còn tham gia giám sát về đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên, công chức nơi cư trú; giám sát cơ quan, tổ chức, cán bộ, đảng viên, công chức trong việc thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở. Hoạt động giám sát của TTND trong những năm qua đã phát huy hiệu quả, giúp cho cấp ủy, chính quyền cơ sở và các cơ quan quản lý Nhà nước kịp thời chấn chỉnh, khắc phục, sửa sai hàng nghìn vụ việc, góp phần giảm đáng kể những tư tưởng lệch lạc, biểu hiện tiêu cực, lãng phí trên tất cả các lĩnh vực ngay từ cơ sở. Vai trò của TTND đã được khẳng định, được nhân dân tin tưởng, ủng hộ và cung cấp nhiều nguồn tin quan trọng liên quan đến hoạt động giám sát.

Tuy nhiên, theo đánh giá của Mặt trận Tổ quốc, có 26/180 ban TTND hoạt động yếu, chiếm 14,4%. Nguyên nhân cơ bản là do thiếu cơ chế cụ thể trong quy trình hoạt động giám sát; trình độ, năng lực cán bộ cơ sở còn hạn chế. Mặt khác, do tâm lý ngại va chạm, mặc cảm trong mối quan hệ giữa chủ thể giám sát và đối tượng bị giám sát nên không phải lúc nào, việc gì cũng có thể giám sát và giám sát có hiệu quả. Một số cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương chưa thật sự quan tâm, tạo điều kiện cho hoạt động giám sát của TTND. Cá biệt, có nơi sợ tổ chức TTND hoạt động mạnh, giám sát chặt chẽ, làm ảnh hưởng tới lợi ích cá nhân.

Để TTND tiếp tục phát huy hơn nữa quyền làm chủ của nhân dân, Thanh tra Nhà nước tỉnh cho rằng, trong hoạt động của TTND thời gian tới cần tập trung một số nội dung như: các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng như Chương trình 135, Nghị quyết 30a trong đầu tư xây dựng cơ bản; các dự án xây dựng bằng nguồn vốn do nhân dân đóng góp; việc tổ chức thực hiện pháp lệnh phí và lệ phí mà Nhà nước đã ban hành; TTND ở các xã, phường, thị trấn vùng thấp cần chú trọng giám sát việc bán đất, cấp đất, cắm đất, thu tiền đất tại các khu vực giao lưu kinh tế, trung tâm xã, khu thương mại.

Trong lĩnh vực văn hóa - xã hội, chú ý tới việc thực hiện các chính sách xã hội... Hoạt động giám sát, TTND cần có kế hoạch cụ thể cho từng thời gian, khắc phục tình trạng vụ vặt vì động cơ cá nhân. Qua giám sát, phát hiện và kiến nghị với MTTQ các cấp yêu cầu các bên liên quan công khai, chất vấn đối thoại, nếu chưa rõ cần kiến nghị với các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền tổ chức thanh tra làm rõ.

Trong công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo, các ý kiến tham gia của TTND cần giúp cho các cơ quan giải quyết đi đúng vào bản chất của sự việc, vào trọng tâm của vấn đề cần tháo gỡ, bảo đảm các quyền lợi hợp pháp của công dân, lợi ích của Nhà nước được bảo vệ. 

Thu Hạnh