Toàn huyện Trấn Yên hiện có 22 xã, thị trấn, 233 thôn, bản, khu phố với dân số trên 80.000 người. Trong đó, dân tộc thiểu số trên 27.000 người, chiếm 33% dân số gồm 5 dân tộc chính: Tày, Dao, Mường, Cao Lan, Mông.Là huyện vùng thấp của tỉnh Yên Bái, tốc độ đô thị hóa nhanh, nguy cơ mai một bản sắc văn hóa các dân tộc rất lớn, do vậy, trong những năm qua, Trấn Yên luôn chú trọng bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống các dân tộc, đặc biệt là sau khi có Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) về “Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”.

Quán triệt sâu sắc các chủ trương, vận dụng sáng tạo với từng địa phương, huyện Trấn Yên có nhiều cách làm đổi mới và sáng tạo, đạt kết quả rất đáng khích lệ. Văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số, các trò chơi dân gian, các môn thể thao truyền thống như: kéo co, đẩy gậy, ném còn, chơi đu, chọi gà... được chú ý giữ gìn, trao truyền cho các thế hệ.

Hiện, 187/233 thôn, bản, khu phố trong huyện đã có nhà văn hóa và nhiều điểm văn hóa khu dân cư. Điểm văn hóa xã tạo điều kiện thuận lợi để nhân dân có nơi sinh hoạt văn hóa, văn nghệ, tập luyện thể dục thể thao, tổ chức lễ hội, vui chơi giải trí vừa giữ gìn văn hoá bản sắc dân tộc vừa nâng cao sức khoẻ cho nhân dân.

Một số lễ hội được phục dựng lại như lễ hội Cầu mùa của dân tộc Tày, Dao - xã Kiên Thành, lễ hội đình Làng Dọc của người Tày - xã Việt Hồng, lễ hội đình - đền Quy Mông, lễ hội đền Hóa Cuông - xã Hòa Cuông, lễ hội đình Kỳ Can - xã Y Can, lễ hội đình Yên Lương - xã Minh Tiến. Trong các lễ hội truyền thống những nét đặc sắc trong hoạt động cầu mưa, cầu mùa, cầu may… được lưu giữ và phát triển.

Bên cạnh đó, một số di tích lịch sử và đình, đền được gìn giữ và khôi phục trở thành nơi sinh hoạt tâm linh và tổ chức các lễ hội hàng năm cho người dân và du khách thập phương. Đặc biệt, đồng bào còn lưu truyền những điệu hát, điệu múa như: múa Chim gâu, múa Xúc tép, hát Sình ca của người Cao Lan, múa Mỡi của người Mường, khắp Then, dậm Then của người Tày, múa khèn của người Mông...

Hiện nay, 22 xã, thị trấn và hầu hết các cơ quan, trường học, các khu dân cư đều có các tổ, đội văn nghệ. Trấn Yên đã có trên 200 đội văn nghệ quần chúng, trong đó có 40 đội của các cơ quan hàng năm tổ chức hàng chục lượt biểu diễn ở các thôn, bản vùng sâu, vùng xa. Huyện cũng thành lập các câu lạc bộ (CLB) nghệ thuật như: CLB văn nghệ 1/10 thị trấn Cổ Phúc, CLB đàn hát dân ca, CLB văn nghệ cựu chiến binh xã Minh Quán, CLB văn nghệ xã Hưng Khánh… thu hút các hạt nhân văn nghệ tham gia, tạo sân chơi lành mạnh và phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc.

Nhờ triển khai Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) một cách toàn diện, huyện đã huy động được sức mạnh trong nhân dân, đẩy lùi các tệ nạn xã hội, thực hiện hiệu quả việc nâng cao chất lượng gia đình văn hóa, làng văn hóa, đơn vị văn hóa. Đến nay, toàn huyện đã có trên 70% số hộ được công nhận gia đình văn hóa, trên 140 cơ quan, đơn vị đạt tiêu chuẩn văn hóa.

Bên cạnh đó, phong trào xây dựng làng, bản, khu phố văn hóa được đa số người dân trong huyện nhiệt tình hưởng ứng. Nhờ đó, tất cả 233 thôn, bản, khu phố trên địa bàn đã đăng ký xây dựng khu dân cư văn hóa. Năm 2012, Trấn Yên có 179 làng, bản, khu phố được công nhận danh hiệu làng văn hóa.

Thông qua cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” đã phát huy tinh thần đoàn kết trong nhân dân, giúp đỡ nhau phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo. Ngoài ra, nhiều tiến bộ khoa học kỹ thuật đã được nhân dân đưa vào sản xuất, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, giải quyết việc làm, cải thiện đời sống người dân, giảm số hộ nghèo của huyện xuống còn 25,95%. Đồng thời, phong trào đã vận động nhân dân đoàn kết, giữ gìn kỷ cương, chấp hành nghiêm pháp luật, thực hiện tốt quy ước của cộng đồng, củng cố tình làng nghĩa xóm.

Phát huy những kết quả đã đạt được, trong thời gian tới, huyện Trấn Yên tập trung duy trì và nâng cao chất lượng các hoạt động, nâng cao đời sống tinh thần cho nhân dân. Trong đó, chú trọng đẩy mạnh công tác tuyên truyền tầm quan trọng và ý nghĩa của nhiệm vụ bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa, xây dựng địa phương phát triển toàn diện.

Thanh Tiến