"Muốn ăn gạo trắng nước trong/
Vượt qua đèo Ách vào trong Mường Lò”
Rộng trên 3.000 ha, Mường Lò là thung lũng lớn thứ nhì Tây Bắc. Vùng đất nổi tiếng với cảnh quan thiên nhiên thơ mộng cùng những sản vật riêng có này, là nơi quần cư lâu đời của 12 dân tộc: Thái, Kinh, Mường, Tày, Nùng, Dao, Khơ Mú... hội tụ nên một không gian văn hóa đa sắc màu.
Chiếm 45% dân số vùng lòng chảo Mường Lò, dân tộc Thái là những cư dân có lịch sử lâu đời nhất ở mảnh đất này. Người Thái ở Mường Lò có nhiều lễ hội truyền thống: "xên bản – xên mường”; "tết xíp xí ”; "lễ cúng vía trâu”; "tục tằng cẩu”... cùng các loại nhạc cụ độc đáo: tăng pẳng, chiêng; pí thiu, pí ló, pí pặp, pí tam, pí lao, pí phướng... và đặc biệt là cây khèn bè - nhạc cụ chủ đạo trong vũ điệu xòe hoa gắn kết tình làng, nghĩa bản. Cũng vì vậy, Mường Lò không chỉ để lại ấn tượng với du khách bởi hương vị đặc sản địa phương mà còn mê hoặc lòng người bởi âm điệu dặt dìu trong những đêm hội khèn bè xốn xang, mời gọi, mỗi độ tết đến, xuân về và trong các dịp lễ hội nơi mảnh đất nguồn cội của người Thái đen ở Tây Bắc này.
"...Tiếng khèn làm đẹp bản mường
Như nắng dệt gấm trên quê hương
Như núi lam xanh sương đêm vừa gội
Như suối hát tình ca
Như tiếng người yêu gọi...”
Nằm ở trung tâm Mường Lò, bên dòng Nậm Thia thơ mộng là thị xã Nghĩa Lộ - còn được quen gọi là "thị xã miền Tây”, một trong 9 đơn vị hành chính của tỉnh Yên Bái, mang dáng vẻ độc đáo của một đô thị miền núi vừa hiện đại lại cũng vừa rất xa xưa. "Đêm Mường Lò, trăng đang lên dần. Vào đây anh, tay cầm tay múa xoè cùng em”.
Đến với "Đất nghĩa - đất tình này” du khách sẽ được thưởng thức những sản vật địa phương như: gà ri cơm nương; xôi ngũ sắc; pa pỉnh tộp (cá chép suối Thia, quyện thơm hương vị mắc khén nướng trên than lửa); món pa mốc (cá xỉnh vùi tro); cay hin pho (rêu đá tẩm gia vị, gói lá dong, vùi than lửa ); thịt trâu sấy khô lùi trong tro nóng; thịt vịt nấu om; nộm rau ban; nộm rau dớn rừng… cùng những chén rượu sóng sánh lời mời trong ánh mắt xinh đẹp của các noọng sao, giỏi giang công việc ruộng đồng, khéo tay se lanh dệt vải và cũng lại vô cùng thân thiện và duyên dáng.
"Anh đến mường em bằng đường nào?
Từ đường suối cho em hỏi thăm cá
Từ đường ruộng cho em hỏi thăm lúa từng bông”
Trong hành trình du lịch Nghĩa Lộ - Mường Lò, du khách có dịp trải nghiệm cuộc sống sinh hoạt cùng những phong tục tập quán của người dân xứ sở hoa ban qua hình thức homestay và thưởng lãm cảnh sắc thơ mộng của Mường Lò – một trong "Tứ quý” của vùng Tây Bắc: "Nhất Thanh, nhì Lò, tam Than, tứ Tấc...”.
Nghĩa Lộ – thị xã Miền Tây còn là nơi có nhiều di tích lịch sử và các công trình văn hoá mang ý nghĩa giáo dục truyền thống. Khu tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh; Tượng đài Chiến thắng Nghĩa Lộ 1952. Đến với thị xã Nghĩa Lộ, du khách còn có dịp được chiêm ngưỡng vẻ đẹp phong sương của ba cây đa tía, trên 300 tuổi ở phường Trung Tâm, được Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam cấp Bằng chứng nhận Cây đa di sản.
Mường Lò quanh năm mây trắng bay ngang các triền núi cũng là xứ sở hoa ban. Vào độ tháng Ba âm lịch, hoa ban đồng loạt bung nở, bừng sáng cả núi rừng và kéo dài tới vài tuần. Hoa ban xòe nở duyên dáng với nhiều sắc độ khác nhau như những cánh bướm tung tăng bay lượn. Có cây, hoa trắng ngần tinh khiết. Có cây, hoa tím trắng phớt hồng. Thoảng trong gió núi hương thơm nhẹ nhàng lan toả từ những đài hoa xinh xắn khiến lòng người không khỏi xao xuyến trước vẻ đẹp của đất trời Tây Bắc mỗi độ xuân về.
Hoa ban nở không chỉ làm đẹp thêm cho mùa xuân mà với người Thái, hoa ban còn tượng trưng cho tình yêu trong trắng thủy chung như chuyện tình của chàng Khun và nàng Ban – câu chuyện tình đẹp nhất vùng Tây Bắc. Tình ca Thái cùng từ đó mà có nhiều câu hát nồng nàn, da diết như chính câu chuyện cảm động về sự tích hoa ban. Ví như:
" ...Đôi ta yêu nhau không tính mùa ban nở
Không thấy ngày ban tàn
Mãi mãi như mùa ban đầu, ta yêu nhau...”
Người Nghĩa Lộ - Mường Lò thường có câu: "Không xòe không vui, không xòe cây lúa không trổ bông, không xòe cây ngô không ra bắp, không xòe trai gái không thành đôi ”. Câu ca ấy cho thấy điệu xòe có vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của đồng bào Thái nơi đây. Và đến với Mường Lò – Nghĩa Lộ là đến với vòng xòe bất tận, nồng say – nơi gắn kết tình cảm cộng đồng, kết nối du khách muôn phương "Tay trong tay - bỗng lạ thành quen”.
...Em gái Thái, đôi tay ngà thon thả
Áo cỏm, khăn piêu lung linh giữa vòng xòe
Tiếng khèn, tiếng pí xốn xang câu ing lả
Cả đất trời như say cùng đêm hội mường em...
Thiên nhiên kỳ vĩ, thơ mộng quyện hòa cùng sắc màu văn hóa các dân tộc đã làm nên vẻ đẹp lung linh và quyến rũ của thung lũng Mường Lò. Mời bạn hãy đến Mường Lò - xứ sở hoa ban trắng, để khám phá, trải nghiệm các hoạt động du lịch đặc sắc và hòa vào vòng xòe bất tận bên ánh lửa bập bùng, say trong điệu khèn tiếng pí, nhịp trống, nhịp chiêng rộn ràng và náo nức mùa lễ hội Nghĩa Lộ - Mường Lò "viên ngọc” lung linh giữa núi rừng Tây Bắc.
Thanh Tửu
