Đây là 2 di tích lịch sử cách mạng có ý nghĩa quan trọng, ghi lại chiến tích lịch sử đấu tranh anh dũng của quân và dân xã Cát Thịnh anh hùng trong 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ. Trong đó, Di tích lịch sử Đá Xô nằm trên đỉnh dãy núi Đá Xô, thuộc thôn Vực Tuần, xã Cát Thịnh. Đây là địa điểm tập hợp lực lượng và là căn cứ của Đội du kích Đá Xô trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp (1946 - 1954).

Dưới sự lãnh đạo của cấp ủy, chính quyền địa phương, sự chỉ đạo trực tiếp của cán bộ tăng cường, Đội du kích Đá Xô đã kiên trì bám trụ, đánh địch sáng tạo, mưu trí với lối đánh du kích, tiêu hao sinh lực địch, góp phần cùng quân dân cả nước đập tan ách thống trị của thực dân Pháp.

Cùng với di tích Đá Xô, Di tích Đồi dân quân là trận địa phòng không chiến lược của dân quân xã Cát Thịnh trong kháng chiến chống Mỹ, được xây dựng trên đồi Quả Bứa, thuộc địa phận thôn Ba Khe 2, xã Cát Thịnh. Ngày 31/5/1966, tại trận địa này, dân quân xã Cát Thịnh đã phối hợp với dân quân Thượng Bằng La, Đại Lịch bắn rơi một chiếc máy bay F105, góp phần đập tan âm mưu đánh phá miền Bắc của đế quốc Mỹ.

Với ý nghĩa lịch sử quan trọng của 2 di tích, UBND tỉnh Yên Bái đã xếp hạng Di tích cấp tỉnh và công nhận hồ sơ quy hoạch 2 di tích với tổng diện tích trên 2.500m2. Tại buổi lễ, lãnh đạo huyện Văn Chấn đã kêu gọi các cấp, các ngành, chính quyền và nhân dân địa phương đóng góp, trùng tu tôn tạo các di tích trở thành địa chỉ đỏ để giáo dục truyền thống yêu nước, truyền thống anh dũng của cha ông cho các thế hệ, đồng thời là khu vực để khách thập phương đến tham quan, thưởng ngoạn, tìm hiểu giá trị lịch sử và vẻ đẹp của những địa danh đã lưu trong sử sách.

Di tích lịch sử Đá Xô và Đồi dân quân xã Cát Thịnh là di tích thứ 4 và thứ 5 của huyện Văn Chấn được UBND tỉnh xếp hạng cấp tỉnh. Trước đó, Khu ủy Tây Bắc tại xã Phù Nham và thành Viềng Công, xã Hạnh Sơn đã được xếp hạng Di tích cấp tỉnh năm 2009, cùng với Di tích lịch sử văn hóa đình Bằng Là, xã Đại Lịch được xếp hạng năm 2010.

Trần Van