Thế rồi bà kể về sự tích chiếc khăn duyên. Rằng xưa kia ở mường nọ có một chàng trai nghèo nhưng khoẻ mạnh, tốt bụng, dũng cảm, thông minh hơn người. Chàng được cô gái út ngoan hiền, xinh đẹp của nhà quan lang đem lòng yêu mến. Bởi thế, những đám vui trong mường, cô út thường tìm cách để được đến gần chàng trai nghèo. Cảm kích trước tình cảm của cô con gái nhà lang đã không chê mình nghèo khổ nên hai người đã nhận lời yêu nhau.

Biết được chuyện này, quan lang mường đã ra sức ngăn cấm. Nhưng kể từ khi bị ngăn cấm, cô gái út nhà lang suốt ngày ủ rũ, chẳng chịu nói cũng chẳng đi đâu ra khỏi nhà.

Giữa lúc đó, trên rừng có một con beo rất hung dữ. Nó thường xuyên xuống bản bắt người, gia súc và nhất là trâu bò, lợn, dê của nhà lang cũng bị bắt đi gần hết. Quan lang đã bao lần sai lính đi đánh con beo nhưng không những chẳng giết được nó mà có người còn bị beo ăn thịt. Vậy là quan liền nghĩ kế nói với chàng trai nghèo kia, nếu đi đánh được con beo dữ thì sẽ gả nàng út cho chàng.

Thương dân bản bị con thú dữ hãm hại, chàng trai đã nhận lời lên núi giết beo. Nhưng oái oăm thay khi giết được beo giữ thì quan lang kia lại bội ước với với chàng. Buồn chán cho tình yêu với nàng út không thành, chàng trai nghèo nhờ gửi tặng nàng út chiếc khăn màu trắng như muốn cảm ơn tình yêu trong sáng của nàng và cũng như bày tỏ nỗi chán chường trước sự bạc bẽo của cuộc đời rồi chàng bỏ đi đến một mường nào đó xa xôi không còn ai biết nữa.

Cũng có những lời kể rằng, quan lang kia bảo chàng trai nghèo đi đánh con beo dữ là muốn dùng kế để hãm hại chàng. Bởi thế, khi phải vật lộn với con beo dữ, chàng trai đã phải quên thân ôm con beo cùng lao xuống vực sâu. Nhưng dù chàng trai nghèo kia có bỏ đi đến mường khác hay phải chết để cứu dân làng thì kết cục của mối tình giữa chàng trai nghèo với cô con gái út nhà lang vẫn giống nhau, đó là nàng út vô cùng đau khổ trước tình yêu tan vỡ.

Nàng trốn nhà men theo dòng suối ngược lên đỉnh núi nơi chàng trai nghèo đánh con beo dữ. Nàng ngồi bên vách đá khóc thương chàng trai nghèo, thương cho phận mình là con gái nhà lang mà tình yêu bị giam hãm, cấm đoán. Thế rồi, nàng lấy chiếc khăn của chàng trai nghèo gửi tặng quấn lên đầu gieo mình xuống vực sâu.

Quan lang thấy nàng út bỏ nhà ra đi vội vàng hô quân lính cùng dân làng toả đi khắp nơi tìm kiếm nhưng đều vô vọng. Đến khi dân làng đi dọc theo con suối lên nơi chàng trai đánh beo thì bỗng phát hiện ra một loài hoa lạ trắng toát nở đầy hai bên suối và mọi người đã biết rằng nàng út không còn nữa. Nàng đã chọn cái chết để được ở bên người mình thương yêu.

Dân Mường sau này đã đặt tên cho loài cây hoa trắng này là “tắc peo” nghĩa là “rau beo” và đội trên đầu chiếc khăn trắng như nàng út, hái rau beo về ăn hàng ngày để tưởng nhớ đến chàng trai nghèo dũng cảm đánh beo cứu dân làng; tưởng nhớ đến mối tình thuỷ chung, trắng trong không phân biệt danh phận giữa nàng út với chàng trai nghèo tốt bụng.

Hoàng Nhâm