Khi thổi xôi, người ở xa hàng trăm mét cũng được hưởng hương thơm đầy quyến rũ. Xôi nếp Tú Lệ để cả ngày vẫn còn độ dẻo, hương thơm. Giống lúa nếp này người Thái ở Tú Lệ gọi là “Khảu tam chậu” hay còn gọi là nếp Tan đã có ở đây từ lâu đời nay.

Có nhiều nhà khoa học cho rằng, do những đặc thù riêng biệt của giống lúa “Khảu tam chậu” cộng với ở Tú Lệ quanh năm có thời tiết khí hậu mát mẻ, sự chênh lệch nhiệt độ ngày đêm lớn, có con suối lớn chảy qua giữa cánh đồng, hai bên bờ suối có nhiều điểm nước nóng thiên nhiên... làm cho giống “Khảu tam chậu” ở đây có hương vị đặc biệt. Nhiều du khách trong và ngoài nước đến Tú Lệ được thưởng thức xôi nếp “Khảu tam chậu” không bao giờ quên được hương vị, độ dẻo độc đáo của loại gạo này. Khách qua đường khi dừng chân ở đây ai cũng không quên mua vài gói xôi làm quà cho người thân.

Nếp Tú Lệ lâu nay đã trở thành một hàng hóa đặc biệt được nhiều người ưa thích. Nhiều tư thương ở các tỉnh đã không bỏ lỡ thời cơ đến Tú Lệ mua thóc, gạo “Khảu tam chậu” đem đi các nơi khác tiêu thụ. Giá thóc và gạo “Khảu tam chậu” Tú Lệ bị đẩy lên cao gấp nhiều lần so với các giống lúa nếp khác nhưng cung vẫn chưa đủ cầu. Giống nếp Tú Lệ giá trị kinh tế cao, dễ tiêu thụ nên đã có nhiều hộ nông dân trong huyện, trong tỉnh mua giống nếp Tú Lệ về gieo cấy, đầu tư thâm canh, tuy năng suất cao hơn nhưng độ dẻo và thơm không sánh được khi gieo cấy tại Tú Lệ.

Tuy nhiên, do những tác động của tự nhiên, giống lúa nếp Tú Lệ được gieo trồng nhiều thập niên nên có những biểu hiện thoái hóa, năng suất thấp và chất lượng gạo không được như trước đây. Để bảo tồn, duy trì giống lúa nếp “Khảu tam chậu” Tú Lệ, năm 2008 Viện Khoa học nông nghiệp miền núi phía Bắc phối hợp với huyện Văn Chấn thực hiện Dự án “Phục tráng giống lúa nếp Tú Lệ” với diện tích 0,5 ha. Dự án đã kết thúc nhưng đến nay huyện Văn Chấn vẫn chưa nhận được kết luận của Viện để thực thi công tác bảo tồn giống lúa này ở Tú Lệ.

Nếp “Khảu tam chậu” Tú Lệ có giá trị kinh tế cao trên một đơn vị diện tích canh tác gấp nhiều lần các giống lúa khác hiện có và trở thành một loại gạo hàng hóa đặc biệt, là đặc sản qúy giá. Chúng ta lẽ nào để mất đi những giá trị đó? Để bảo tồn, phát triển lâu dài giống “Khảu tam chậu” Tú Lệ, tỉnh Yên Bái và huyện Văn Chấn cần tiếp tục phối hợp cùng các ngành chức năng hữu quan ở trung ương để xây dựng kế hoạch, có bước đi cụ thể và quan trọng hơn nữa, cần có một dự án khoa học đầu tư phục tráng, bảo tồn giống nếp “Khảu tam chậu” để nhanh chóng phục vụ nhu cầu đời sống và bảo tồn nguồn gen giống lúa quý này.

Hữu Ích