Xuất phát điểm thấp...

Chương trình hỗ trợ giảm nghèo nhanh và bền vững đối với 62 huyện nghèo là chương trình phát triển kinh tế - xã hội nhằm tạo ra sự chuyển biến nhanh về đời sống vật chất và tinh thần cho hộ nghèo các dân tộc thiểu số. Mục tiêu của Chương trình được xác định trong Nghị quyết 30a/2008/NQ-CP, theo đó, tỷ lệ hộ nghèo ở các huyện giảm xuống còn 40% vào năm 2010, xuống bằng mức trung bình của tỉnh vào năm 2015, xuống bằng mức trung bình của khu vực vào năm 2020. Thu nhập bình quân của các hộ ở huyện nghèo vào năm 2020 sẽ cao gấp 5,6 lần hiện nay. Tỷ lệ lao động nông thôn được tập huấn và đào tạo nghề đạt trên 25% vào năm 2010, trên 40% vào năm 2015, trên 50% vào năm 2020. Đến năm 2020, giao thông sẽ thông suốt 4 mùa tới hầu hết các xã và cơ bản có đường ô tô tới các thôn, bản đã được quy hoạch...

Ở phía Tây tỉnh Yên Bái, huyện Mù Cang Chải nằm trên dãy Hoàng Liên Sơn sừng sững và chót vót trên độ cao 1.700m so với mặt nước biển, cách thành phố Yên Bái 180km, theo quốc lộ 32. Toàn huyện có 13 xã và 1 thị trấn, trong đó cả 13 xã đều thuộc diện đặc biệt khó khăn. Tổng số dân của huyện là 48.656 người, trong đó 90% là dân tộc Mông, còn lại là dân tộc Thái, Kinh và các dân tộc khác. Do ảnh hưởng của khí hậu nhiệt đới gió mùa, khí hậu bốn mùa nhưng ở đây lại hình thành hai mùa tương đối rõ, mùa mưa từ tháng 4 đến tháng 10 hàng năm, có năm đến sớm hơn, kết thúc muộn hơn; mùa khô từ tháng 11 năm trước đến tháng 3 năm sau, có năm kéo dài đến trung tuần tháng 4, số giờ nắng thấp nên việc áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật mới như tăng vụ, luân canh, xen canh, gối vụ và đưa các giống mới vào sản xuất gặp nhiều khó khăn, cơ sở hạ tầng giao thông còn hạn chế, đặc biệt là mùa mưa. Năm 2011, tỷ lệ hộ nghèo của huyện theo chuẩn mới là 80,4%.

Trạm Tấu cũng là huyện vùng cao, đặc biệt khó khăn của tỉnh. Toàn huyện có 11 dân tộc chung sống, trong đó dân tộc Mông chiếm 77%, dân tộc Thái chiếm 16%, còn lại là các dân tộc khác. Huyện có 12 xã, thị trấn thì cũng cả 11 xã nằm trong diện đặc biệt khó khăn. Hệ thống giao thông nông thôn, liên thôn, bản hầu như rất hạn chế. Cùng với đó, cơ sở thiết yếu hạ tầng phục vụ đời sống văn hóa, xã hội còn nhiều thiếu thốn. Địa hình đồi núi chia cắt mạnh, thời tiết khắc nghiệt thường xảy ra lũ quét, lũ ống, sạt lở đất, hạn hán, gió lào, rét đậm, rét hại vào mùa Đông. Diện tích đất tự nhiên rộng nhưng quỹ đất dành cho sản xuất nông nghiệp ít, do phong tục, tập quán sản xuất lạc hậu dẫn đến năng suất cây trồng, vật nuôi thấp, vấn đề an ninh lương thực tại chỗ chưa được bảo đảm, vẫn còn nhiều trường hợp phải cứu đói trong mùa giáp hạt. Năm 2011, tỷ lệ hộ nghèo của huyện theo chuẩn mới là 77,3%.

Ông Thào Chù Vàng - Bản Na Háng B, xã Púng Luông, huyện Mù Cang Chải chăm sóc trâu nái sinh sản được hỗ trợ từ Chương trình 30a.

... và những trăn trở

Trong những năm qua, được sự quan tâm của các cấp ủy, chính quyền, các ngành và sự nỗ lực phấn đấu của nhân dân các dân tộc trong tỉnh, công tác giảm nghèo đã đạt được những kết quả quan trọng. Tỷ lệ giảm nghèo hàng năm tại hai huyện đều cao hơn mục tiêu giảm tỷ lệ hộ nghèo bình quân 4%/năm của Chương trình 30a. Cụ thể, năm 2011, tỷ lệ hộ nghèo ở huyện Trạm Tấu là 77,3%, đến năm 2012 giảm xuống còn là 72,2%, đến năm 2013 giảm xuống còn 66,07% và đến năm 2014 còn 56,2%, như vậy, bình quân giảm tỷ lệ hộ nghèo của Trạm Tấu đạt 5,26%.

Huyện Mù Cang Chải tỷ lệ hộ nghèo năm 2014 còn 56,5% (giảm 24% so với năm 2011, bình quân giảm 6%/năm). Tuy nhiên, chỉ tiêu về tỷ lệ hộ nghèo lại chưa đạt, vẫn còn cao hơn mức bình quân chung của các huyện khác và của toàn tỉnh. Ngoài ra, tỷ lệ lao động qua đào tạo còn thấp so với chỉ tiêu đề ra. Huyện Mù Cang Chải tỷ lệ lao động qua đào tạo năm 2014 là 26,1% (chưa đạt được so với mục tiêu đề ra là trên 40%). Huyện Trạm Tấu tỷ lệ lao động qua đào tạo đạt 31,8%.

Đâu là khó khăn đặt ra khi thực hiện các mục tiêu kể trên tại hai huyện 30a? Đối với mục tiêu giảm nghèo nhanh, xuất phát điểm của địa phương quá thấp so với mặt bằng chung toàn tỉnh. Trong khi đó, tỷ lệ giảm bình quân hàng năm là một khung tiêu chí cố định, áp dụng cho toàn quốc nên chưa thực sự phù hợp với tình hình thực tế tại địa phương. Có nghĩa là với tốc độ giảm bình quân là 4%/năm như Chương trình 30a đề ra, đưa hai huyện nghèo của Yên Bái cán đích ngang bằng mức trung bình toàn tỉnh đúng thời gian, lộ trình là điều không mấy khả thi.

Còn đối với mục tiêu giảm nghèo bền vững, vẫn chưa tạo được sự chuyển biến rõ rệt trong nhận thức và ý thức trách nhiệm của người dân, thậm chí là một bộ phận cán bộ, trông chờ ỷ lại vào nguồn hỗ trợ của Nhà nước, không phát huy được những thế mạnh vốn có của địa phương, đầu tư dàn trải, không có định hướng phát triển tập trung và nhân rộng... Đó là những hạn chế, tồn tại khiến cho thoát nghèo ở hai huyện vùng cao chưa thực sự bền vững, nguy cơ tái nghèo cao, đặc biệt là khi Chương trình kết thúc.  

Quang Thiều

(Bài 2: Hiệu quả từ những mô hình kinh tế)