Vai trò không thể thay thế

Bác Hồ đã dạy: "Nông dân muốn giàu, nông nghiệp muốn thịnh thì phải có HTX". Vai trò to lớn ấy của HTX đã được khẳng định qua nhiều năm. HTX Dịch vụ tổng hợp Nghĩa An (thị xã Nghĩa Lộ) là một minh chứng rõ nét của vai trò HTX đối với phát triển nông nghiệp, nông thôn. Được tách ra hoạt động từ năm 1995 với số vốn trên 100 triệu đồng.

Đến nay, HTX có số vốn hoạt động trên 650 triệu đồng với trên 600 thành viên. HTX "gánh" các dịch vụ cung giống lúa, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật bảo đảm chất lượng. Nhà nào có tiền mua vật tư sản xuất thì trả ngay. Nhà nào không có tiền, HTX đứng ra ứng trước thanh toán, đến mùa thu hoạch, thành viên trả bằng thóc đã được thỏa thuận giá từ trước. Với cách làm này, HTX đã tạo điều kiện thuận  lợi cho các thành viên HTX và nhân dân trong xã có đủ vật tư nông nghiệp, áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật trong thâm canh sản xuất nhằm nâng cao thu nhập cho nông dân.

Bên cạnh việc cung ứng vật tư nông nghiệp, HTX còn sản xuất phân viên nén dúi sâu, cung ứng cho các thành viên và bà con nông dân. Đến nay, trên 90% diện tích cây trồng ở Nghĩa An áp dụng quy trình này, qua đó, tiết kiệm công lao động, giảm chi phí cho nông dân và tăng suất lúa từ 10 - 20% so với cách bón phân vãi.

Bà Phạm Thị Phương Đông - Phó chủ tịch Thường trực Liên minh HTX tỉnh nhận định: "Thời gian qua, các HTX, đặc biệt các HTX hoạt động trong lĩnh vực dịch vụ vật tư nông nghiệp đã làm tốt các khâu dịch vụ đầu vào cho bà con nông dân như: giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật. Thông qua công tác khuyến nông, các HTX đã giúp nông dân tiếp cận tiến bộ khoa học kỹ thuật, góp phần nâng cao năng suất cây trồng, vật nuôi và bao tiêu một phần sản phẩm đầu ra, tạo việc làm và thu nhập cho hộ xã viên, người lao động, góp phần tích cực xóa đói giảm nghèo".

Theo Liên minh HTX tỉnh, hiện, toàn tỉnh có 320 HTX. Mặc dù còn gặp nhiều khó khăn nhưng khu vực kinh tế tập thể mà nòng cốt là các HTX đóng góp không nhỏ vào sự phát triển chung của tỉnh nhà. Tính riêng năm 2014, doanh thu của các HTX đạt 1.059 tỷ đồng; nộp ngân sách trên 25,42 tỷ đồng. Khu vực kinh tế tập thể đã giải quyết việc làm thường xuyên cho trên 6 nghìn lao động có thu nhập ổn định, góp phần tích cực xóa đói giảm nghèo trong nông thôn và xây dựng nông thôn mới.

Khi "bà đỡ" mờ nhạt

Bên cạnh nhiều HTX đóng vai trò "bà đỡ" cho kinh tế hộ nông dân phát triển, cũng có không ít HTX làm ăn kém hiệu quả, chỉ sống trên danh nghĩa còn thực chất đã "chết lịm" từ lâu. HTX Dịch vụ nông nghiệp Pú Trạng (phường Pú Trạng, thị xã Nghĩa Lộ) thành lập từ năm 1997, với mục tiêu ban đầu là cung ứng vật tư, phân bón đem lại lợi nhuận cho xã viên. Tuy nhiên, do vốn ít, bộ máy quản lý hạn chế, thiếu năng động... nên hiệu quả hoạt động của HTX thấp, rồi dừng hoạt động. Đến nay, HTX chỉ tồn tại trên hình thức chứ không đóng vai trò nào đối với địa phương. HTX Dịch vụ nông nghiệp Pú Trạng chỉ là một trong vô số các HTX vốn đã "chết" nhưng chưa được "khai tử".

Hiện, thị xã Nghĩa Lộ có 7 HTX hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp thì chỉ có HTX Nghĩa An hoạt động hiệu quả, còn lại hầu hết đã dừng hoạt động. Thậm chí, đến nay, nhiều HTX mặc dù đã dừng hoạt động nhưng vẫn còn nợ đọng hàng trăm triệu đồng. Do dây dưa công nợ nên nhiều HTX chưa tiến hành giải thể được. Theo thống kê của Liên minh HTX tỉnh, trong tổng số 320 HTX thì có 23% HTX hoạt động cầm chừng, 17% không hoạt động, số HTX này chủ yếu làm dịch vụ nông nghiệp.

Theo bà Phạm Thị Phương Đông, có nhiều nguyên nhân dẫn đến sự yếu kém của các HTX nông nghiệp. Tuy nhiên, nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng sống vật vờ của không ít HTX hiện nay do sự thụ động trong nội tại của HTX.

Thứ nhất, do năng lực của cán bộ quản lý HTX, nhất là HTX nông nghiệp chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển trong cơ chế thị trường. Hiện nay, số cán bộ có trình độ cao đẳng, đại học chiếm 4,2%, trung cấp chiếm 44,4%, còn lại mới qua các lớp bồi dưỡng ngắn ngày do Liên minh HTX và các ngành khác tổ chức.

Do trình độ yếu nên kỹ năng quản trị HTX còn yếu và tổ chức hoạt động của HTX còn nhiều hạn chế cũng là đương nhiên. Hàng năm, Liên minh HTX tỉnh cũng mở các lớp đào tạo chính quy, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ, kỹ thuật đối với cán bộ quản lý và xã viên HTX song điều này rất khó áp dụng vì cán bộ HTX có trình độ văn hóa thấp, nếu đào tạo ngắn hạn thì khó có sự chuyển biến.

Thứ 2 là thiếu vốn, đây là thực trạng chung của các HTX hiện nay. Tổng số vốn điều lệ của các HTX đạt 207,1 tỷ đồng, bình quân HTX nông nghiệp có vốn điều lệ 430 triệu đồng/HTX. Vốn ít cùng với việc không có tài sản bảo đảm khiến các ngân hàng cũng ngại rút hầu bao. Hiện nay, số HTX có trụ sở riêng rất ít, hầu hết các HTX chưa có đất để làm trụ sở hoặc chưa có điều kiện đầu tư, phải thuê mướn nhà xã viên làm nơi làm việc.

Thiếu vốn dẫn đến một hệ quả tất yếu là các HTX không thể mở rộng sản xuất, kinh doanh. Các phương tiện làm việc, máy móc phục vụ sản xuất lạc hậu nên không đem lợi nhuận cho các thành viên.

Ngoài ra, còn một nguyên nhân đã đẩy các HTX bên bờ vực phá sản, đó chính là ở nhiều nơi các cấp chính quyền nhận thức chưa đầy đủ về vị trí vai trò của kinh tế tập thể nên thiếu quan tâm lãnh đạo, buông lỏng quản lý đối với HTX dẫn đến HTX yếu kém, ngừng hoạt động nhiều năm nhưng không có biện pháp củng cố hoặc giải thể. Có nhiều người nhận định rằng, nếu không có tiêu chí 13 trong xây dựng nông thôn mới thì ở nhiều địa phương cũng chẳng ngó ngàng đến khu vực kinh tế HTX. Ngược lại, có nơi chính quyền địa phương can thiệp quá sâu vào hoạt động sản xuất, kinh doanh của các HTX.

                                                                                              Văn Thông
Bài 2: Giải bài toán khó