Chúng tôi đã có cuộc thị sát tại một số xã nằm dọc theo sông Hồng và sông Chảy như: xã Văn Phú, Phúc Lộc, Giới Phiên (thành phố Yên Bái); xã Đào Thịnh, Báo Đáp (Trấn Yên), Mậu Đông, Đông Cuông (Văn Yên); Tô Mậu, Tân Lĩnh (Lục Yên), Hán Đà (Yên Bình)... 

Qua khảo sát được biết, hầu như các bến, bãi tập kết cát, sỏi của các doanh nghiệp, hợp tác xã, công ty... hoạt động khai thác cát, sỏi trong năm 2016 - 2017 đến năm 2018 đều chưa có giấy phép bến thủy nội địa mà chủ yếu tập kết "chui” và chưa lắp đặt camera giám sát tại các kho chứa để lưa trữ thông tin, số liệu liên quan. 

Đoạn sông Hồng từ cầu Văn Phú đến các xã: Phúc Lộc, Giới Phiên, phường Nguyễn Phúc (thành phố Yên Bái) có gần chục bến, bãi tập kết cát, sỏi trái phép; đoạn sông Chảy từ cầu Tô Mậu đến xã Tân Lĩnh (Lục Yên) cũng có một số bãi tập kết cát, sỏi trái phép. 

Ông Trần Văn Kiên - Phó trưởng Phòng Tài nguyên và Môi trường (TN&MT) thành phố Yên Bái cho biết: "Thực hiện Văn bản số 556 ngày 5/4/2018 của UBND tỉnh Yên Bái về việc tiếp tục tăng cường công tác quản lý Nhà nước đối với hoạt động khai thác, kinh doanh cát, sỏi lòng sông. Phòng TN&MT thành phố đã tham mưu với UBND thành phố Yên Bái ban hành Văn bản số 578/UBND-TNMT ngày 30/5/2018 về việc tiếp tục tăng cường công tác quản lý Nhà nước đối với hoạt động khai thác, kinh doanh cát, sỏi lòng sông gửi các xã, phường trên địa bàn thành phố; ban hành văn bản hướng dẫn UBND các xã, phường quy trình xử lý vi phạm với các bãi tập kết cát, sỏi trái phép trên địa bàn. Trong 9 tháng năm 2018, Phòng TN&MT thành phố đã phối hợp với Sở TN&MT tiến hành kiểm tra 3 đơn vị khai thác cát, sỏi trên địa bàn và lập biên bản xử lý vi phạm thu nộp ngân sách Nhà nước 32 triệu đồng...”. 

Hiện nay, trên địa bàn thành phố có 4 đơn vị được cấp giấy phép mỏ cát với địa điểm khai thác nằm trong quy hoạch khai thác và một đơn vị là Công ty cổ phần Đầu tư và Thương mại Việt Sơn hoạt động theo dự án duy tu tuyến thủy nội địa kết hợp với tận thu khoáng sản (giai đoạn 1 từ ngày 1/11/2016 đến hết ngày 4/5/2016; giai đoạn 2 từ ngày 1/11/2016 đến hết ngày 31/12/2016). 

Như vậy, thực tế trên địa bàn thành phố Yên Bái chỉ có 4 đơn vị được cấp giấy phép mỏ cát với địa điểm khai thác nằm trong quy hoạch khai thác gồm: Công ty TNHH Linh Huy Hoàng, Công ty TNHH Minh Phú; Hợp tác xã (HTX) Khai Minh; HTX Dịch vụ Tổng hợp Đầm Mỏ. 

Về bến thủy nội địa, mới chỉ có HTX Khai Minh, trụ sở tại phường Nguyễn Phúc và HTX Dịch vụ Tổng hợp Hoàng Thắng, trụ sở tại phường Hợp Minh có giấy phép bến thủy nội địa còn gần chục bến, bãi tập kết cát, sỏi ở các xã Phúc Lộc, Giới Phiên, phường Nguyễn Phúc, thành phố Yên Bái... là chưa có giấy phép bến thủy nội địa. 

Theo kết quả thanh tra, kiểm tra của Phòng TN&MT thành phố Yên Bái phối hợp với các ngành chức năng và UBND xã Phúc Lộc, Giới Phiên, thì xã Giới Phiên có 5 bến, bãi kinh doanh, tập kết cát, sỏi, có 4 đơn vị có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, 1 đơn vị (mỏ thuộc địa phận xã Văn Phú) nhận chuyển nhượng đất ở tại nông thôn và đất trồng cây lâu năm của một số hộ dân có hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất. Xã Phúc Lộc có 3 bãi tập kết (thôn 1 có 2 bãi tập kết và thôn 2 có 1 bãi tập kết). 

Năm 2018, UBND xã Phúc Lộc đã thành lập đoàn kiểm tra việc sử dụng đất để làm bãi tập kết cát, nhưng khi đoàn kiểm tra tại 3 bãi tập kết cát tại thôn 1 và thôn 2 không xác định được chủ bãi tập kết, vì chỉ có công nhân làm thuê ở đây không hợp tác, khai báo chủ tập kết cát. 

Đoàn kiểm tra đã lập biên bản đối với 14 hộ dân có đất nông nghiệp sử dụng sai mục đích chưa được cấp có thẩm quyền cho phép, ban hành quyết định xử phạt mỗi hộ 1,5 triệu đồng và buộc khôi phục lại tình trạng của đất trước khi vi phạm.

Tại xã Văn Tiến có 2 bãi tập kết cát (các hộ thuê đất của UBND xã đất 5%), đoàn kiểm tra đã có biên bản nhắc nhở các hộ thuê đất. Tại phường Hợp Minh, bến bãi tập kết cát, sỏi của HTX Dịch vụ tổng hợp Hoàng Thắng, tại thời điểm kiểm tra đơn vị chưa có thủ tục hành chính về môi trường, đất chưa phù hợp với mục đích sử dụng, đoàn kiểm tra đã lập biên bản vi phạm hành chính xử phạt vi phạm về môi trường đối với HTX Dịch vụ tổng hợp Hoàng Thắng 5 triệu đồng... Năm 2018, HTX Dịch vụ tổng hợp Hoàng Thắng được kiểm tra 3 lần và bị các cơ quan chức năng phạt với tổng số tiền vi phạm là 28 triệu đồng.  

Qua thanh tra, kiểm tra, Thanh tra Sở TN&MT tỉnh và các cơ quan chức năng đã xử phạt Công ty cổ phần Khai thác chế biến khoáng sản Trường Phát, trụ sở tại xã Hán Đà, huyện Yên Bình 3 triệu đồng, yêu cầu Công ty khắc phục tất cả những tồn tại, thiếu sót trước ngày 31/7/2018. 

Đặc biệt Sở TN&MT đã có Tờ trình số 538/TTr-STNMT ngày 26/9/2018 gửi UBND tỉnh về việc xử phạt vi phạm hành chính đối với Công ty cổ phần Đầu tư xây dựng thương mại Long Phú Cường, trụ sở tại thị trấn Yên Thế, huyện Lục Yên. 

Ngày 4/10/2018, UBND tỉnh Yên Bái đã ban hành Quyết định số 2037/QĐ-UBND xử phạt hành chính trong lĩnh vực khoáng sản đối với Công ty cổ phần Đầu tư xây dựng thương mại Long Phú Cường: Tổng mức tiền xử phạt vi phạm hành chính đối với các hành vi vi phạm là 165 triệu đồng, tước quyền sử dụng giấy phép khai thác khoáng sản (KTKS) 18 tháng.

Trong năm 2018, Phòng TN&MT huyện Văn Yên phối hợp với các ngành chức năng đã tiến hành kiểm tra hoạt động KTKS, các hoạt động của bến bãi tập kết cát, sỏi, bảo vệ môi trường trong KTKS trên địa bàn. 

Qua kiểm tra đã phát hiện 5 trường hợp khai thác cát trái phép, xử phạt vi phạm hành chính 16,5 triệu đồng; xử phạt 7 trường hợp kinh doanh cát, sỏi không có giấy phép đăng ký kinh doanh 17,5 triệu đồng; xử phạt 7 trường hợp tự ý mở bến bãi tập kết cát, sỏi 24 triệu đồng... 

Để tăng cường công tác quản lý Nhà nước về lĩnh vực TN&MT, thực hiện sự chỉ đạo của UBND tỉnh, trong năm 2018, Sở TN&MT tỉnh đã giao nhiệm vụ cho Thanh tra Sở TN&MT phối hợp với các ngành chức năng của tỉnh và các địa phương tăng cường thanh tra, kiểm tra xử lý các hành vi vi phạm của các doanh nghiệp, hợp tác xã... hoạt động khai thác, kinh doanh cát, sỏi trên địa bàn tỉnh. 

Ông Đặng Minh Thu - Phó Chánh Thanh tra - Sở TN&MT cho biết: "Năm 2018, Thanh tra Sở TN&MT đã phối hợp với các ngành chức năng thực hiện 3 đợt kiểm tra, rà soát đối với 11 điểm mỏ cát của 10 doanh nghiệp khai thác cát, sỏi. Qua kiểm tra đã phát hiện một số đơn vị vi phạm như chưa có hợp đồng thuê đất, khai thác vượt công suất... Thanh tra Sở đã ra quyết định xử phạt và lập hồ sơ trình UBND tỉnh ban hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính. Đợt 1 xử phạt 8 đơn vị với số tiền 68 triệu đồng; đợt 2 xử phạt 3 đơn vị với số tiền 176,5 triệu đồng; đợt 3 xử phạt 4 đơn vị với số tiền 43 triệu đồng và áp dụng hình phạt bổ sung với Công ty cổ phần Thương mại Long Phú Cường...”.  

Theo số liệu giám sát việc chấp hành pháp luật trong công tác quản lý, khai thác, chế biến khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường (cát, sỏi) trên địa bàn tỉnh, giai đoạn 2016 - 2017 của HĐND tỉnh, trong năm 2016 và 2017, các ngành chức năng của tỉnh và UBND các huyện đã chủ trì, phối hợp tổ chức 14 cuộc kiểm tra về chấp hành các quy định của pháp luật trong khai thác cát, sỏi, xử phạt vi phạm hành chính thu nộp ngân sách Nhà nước 571 triệu đồng. 

Trong đó, Sở TN&MT tổ chức 6 cuộc kiểm tra đối với 15 tổ chức, cá nhân; kiến nghị UBND tỉnh xử phạt 5 tổ chức, cá nhân, nộp ngân sách 392 triệu đồng; Sở Giao thông - Vận tải kiểm tra 2 cuộc, đình chỉ 49 phương tiện chưa đủ điều kiện hoạt động theo Luật Giao thông đường thủy nội địa; UBND các huyện tiến hành 8 cuộc kiểm tra, xử phạt các tổ chức, cá nhân 179 triệu đồng... 

Trước tình trạng khai thác, kinh doanh cát, sỏi của các tổ chức, cá nhân trên địa bàn tỉnh chưa bảo đảm thủ tục theo quy định của pháp luật, ngày 16/11/2018 UBND tỉnh Yên Bái đã ban hành Văn bản số 2715/UBND-TNMT: Yêu cầu các đơn vị dừng khai thác cát sỏi để hoàn thiện đầy đủ các thủ tục thuê đất theo quy định.

Theo văn bản này, có 10 giấy phép tạm dừng của 9 đơn vị kể từ ngày 1/12/2018, gồm: Công ty cổ phần Khai thác chế biến khoáng sản Trường Phát, Công ty TNHH Minh Phú, Công ty TNHH Mạnh Lâm, HTX Dịch vụ tổng hợp Đầm Mỏ, HTX Dịch vụ tổng hợp Hoàng Thắng, Công ty cổ phần Đầu tư xây dựng thương mại Long Phú Cường, Công ty TNHH Linh Huy Hoàng, HTX Dịch vụ tổng hợp Hương Giang, HTX Khai Minh.

Việc tăng cường công tác quản lý, các biện pháp mạnh xử lý các hành vi vi phạm đối với tổ chức, cá nhân vi phạm hành chính trong khai thác, kinh doanh cát, sỏi trên địa bàn tỉnh thời gian qua, nhất là việc tước 1 giấy phép, dừng hoạt động 10 giấy phép của 9 đơn vị của UBND tỉnh, đã kịp thời ngăn chặn các hành vi vi phạm trong hoạt động khai thác, kinh doanh cát, sỏi trên địa bàn tỉnh, góp phần gìn giữ bảo vệ môi trường tránh nguy cơ sạt lở bờ sông Hồng và sông Chảy mỗi khi mùa mưa bão đến và chống thất thu cho ngân sách Nhà nước.