Dọc theo quốc lộ 32 giữa cánh đồng Mường Lò màu mỡ, gần tới thị xã Nghĩa Lộ, có đường rẽ trái dẫn người ta đi khoảng 5 cây số để tới xã Thạch Lương thuộc huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái. Đây là nơi có Nông Quai Ha và Nậm Tốc Tát là những địa danh có tiếng trong đời sống tâm linh của người Thái ở vùng Tây Bắc và khu vực lòng chảo Mường Lò.

Cả 2 địa danh này đều nằm ở bản Lương Hà. Nông Quai Ha dịch tiếng Thái là Đồi hồn trâu. Đây là nơi được kể lại rằng, hồn những con trâu được Tạo Xuông và Tạo Ngần - những bậc tiền nhân có công khai sơn phá thạch tạo nên Mường Lò mổ thịt dâng cúng thần trong các lễ hội đã hóa đá.

Đá lớn, đá nhỏ được hiểu là đàn trâu sinh sôi đàn trước đàn sau như nói lên một cuộc sống sung túc, trù phú của đồng bào Thái ở nơi đất đai màu mỡ, mưa thuận gió hòa. Sau những vụ nặng bông, lễ hội tưng bừng được mở. Ngoài cầu hồn trâu phù giúp cho dân bản sức khỏe, mùa màng bội thu, nhiều sinh hoạt cộng đồng phong phú như: xòe, khắp, hát đối giao duyên.

Đồi hồn trâu linh thiêng trong cuộc sống của người Thái xưa. Trong bài cúng người chết của thày mo không thể thiếu Nông Quai Ha. Hồn người Thái được thày mo đưa về đây để làm lễ đưa từ Mường người - nơi dành cho người sống, lên Mường Trời - nơi để người Thái siêu thoát.

Nông Quai Ha với đàn trâu đá lớn nhỏ thu hút sự quan tâm của người dân địa phương trong đời sống tâm linh.

Sau khi cúng, thày mo tiếp tục dẫn hồn người Thái lên Nậm Tốc Tát để về Mường Trời. Nậm Tốc Tát, hiểu là dòng nước rơi. Ở gianh giới này, nước rơi từ Mường Trời xuống Mường Người thành thác. Lên Mường trời có 3 thác nước, được hiểu như 3 tầng trời. Theo nhà nghiên cứu văn hóa Thái Lò Văn Biến thì mỗi tầng thác này giành cho hồn người các giới hạ lưu, trung lưu và thượng lưu.

Chưa phải mùa nước nên đường lên Nậm Tốc Tát có thể mềm mại bước chân trên những phiến đá lớn đá nhỏ. Không khí mát lạnh theo mây núi lướt xuống lòng thác. Bọt nước tung sương, dòng chảy va đập vào đá tạo bản hòa tấu làm cho Nậm Tốc Tát bồng bềnh. Người thưởng ngoạn như lạc vào chốn hư vô của đất trời.

Sau khoảng một giờ đồng hồ khám phá qua các tầng thác, cũng là lúc kết thúc quãng đường uốn lượn để dừng chân nơi tầng thác cao nhất. Người dân địa phương thường đến đây để xem những giếng tiên, giếng trời, những con vật gắn liền với đời sống của mình đã hoá đá nơi đây. Sự kỳ thú mà thiên nhiên ban tặng càng làm cho người đến đây có những cảm nhận đặc biệt về vùng đất có tiếng là cái nôi của bản sắc văn hoá Thái của vùng.

Xã Thạch Lương có dòng Nậm Tăng, có suối Thia chảy qua và là một xã nằm trong lòng chảo Mường Lò với gần 1.000 hộ dân, trên 85% là đồng bào Thái. Tuy điều kiện kinh tế - xã hội còn không ít khó khăn, nhưng người dân ở đây đã biết giữ gìn những nét văn hóa truyền thống của dân tộc mình.

Với nhạc cụ pí ló và những giai điệu Thẩm Lé, Báo Sao, những xòe những khắp và sự cố gắng của đồng bào thì Nông Quai Ha và Nậm Tốc Tát sẽ trở thành một phần không thể thiếu dành cho những người tới Thạch Lương để tìm hiểu về lịch sử và nền văn hóa lâu đời của người Thái. Và có thể đây là một trong những điểm đến trong chuỗi của những điểm đến của du khách tới Văn Chấn, Nghĩa Lộ và những địa phương của miền Tây của tỉnh Yên Bái trong nay mai.

Quang Tuấn