Đến với đền mẫu Thác Bà, du khách có thể xuôi theo đường bộ dọc quốc lộ 70 hoặc có thể xuôi theo sông Chảy từ bến cảng Hương Lý, chỉ sau nửa giờ đồng hồ, du khách có thể đến được đền mẫu Thác Bà. Từ trên cao du khách có thể bao quát được cả một vùng trời rộng lớn, ngắm nhìn thủy điện và hồ thác mênh mông hữu tình.

Tọa lạc trên núi Hoàng Thi, thị trấn Thác Bà, huyện Yên Bình, từ lâu đền Mẫu Thác Bà đã trở thành điểm đến của hàng ngàn du khách thập phương trong dịp hành hương đầu xuân.

Tương truyền từ thời các vua Hùng, có nàng công chúa tên gọi Minh Đạt được cắt cử trông coi vùng hạ lưu sông Chảy, dạy dân khai khẩn đất hoang, trồng lúa, dệt vải. Khi bà mất được nhân dân tôn kính, lập đền thờ phụng tại Thác Bà. Hàng năm, Công chúa thường hiển linh để giúp đỡ người dân trong vùng, nhờ vậy mà vùng hạ lưu sông Chảy ngày càng trù phú, hình thành nên Châu Thu Vật, phủ Yên Bình, nay là huyện Yên Bình.

Dưới thời nhà Trần, tướng quân Trần Nhật Duật đã dẫn quân vượt qua Thác Bà chặn đánh quân Nguyên Mông xâm lược, được thánh Mẫu hiển linh giúp đỡ.

Để tưởng nhớ đến công lao của bà, hàng năm, cứ vào ngày 9 tháng Giêng, đền lại mở hội để đón du khách thập phương về dâng hương lễ mẫu.

Mở đầu buổi lễ là phần rước kiệu; phần rước được chia làm ba hướng, hướng thứ nhất là rước kiệu hoa, kiệu võng và kiệu bát cống; hướng thứ hai là rước lễ vật gồm 8 mâm từ hồ xanh lên gồm chè kho, bánh, hoa quả; hướng thứ ba là rước cá từ Hồ Thác Bà vào. Sau phần rước kiệu là lễ tế mẫu, lễ dâng hương kính mẫu, lễ dâng hoa, dâng quả, lễ dâng tửu.

Bên cạnh những sinh hoạt văn hoá tâm linh, lễ hội đền mẫu Thác Bà còn làm sống dậy nhiều hoạt động văn hoá tinh thần của người xưa với các môn thể thao truyền thống như kéo co, đánh đu, ném còn...

Những hình thức sinh hoạt văn hóa mang đậm màu sắc dân gian đã tạo cho ngày hội của nhân dân vùng hạ lưu sông Chảy thêm sống động và thực sự là nơi giao lưu văn hóa giữa các dân tộc Kinh, Tày, Nùng trong vùng. Các trò chơi trong hội không chỉ thể hiện sự khéo léo, tài trí và thông minh mà còn toát lên tính tập thể, tinh thần cộng đồng cao.

Là một trong những lễ hội chính trong các tua du lịch về cội nguồn giữa 3 tỉnh Yên Bái – Phú Thọ - Lào Cai, Hội đền Mẫu Thác Bà để người dân tìm về những trang sử của dân tộc. Đây chính là dịp để du khách về với cội nguồn dân tộc, với hào khí sông thiêng trong dịp hành hương đầu xuân.

Thanh Tân