Chị Ngô Thu Thủy - giảng viên Khoa Ngữ văn, Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên trầm trồ: “Tuyến du lịch hồ Thác Bà mang lại cho tôi một cảm giác thật tuyệt! Đến đây, tôi vừa được ngắm cảnh sông nước hữu tình, thăm những hang động tự nhiên lại được đến thủy điện Thác Bà”.

Du khách Phan Văn Thắng - Giám đốc Trung tâm Giáo dục thường xuyên huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Cạn chỉ tay về phía khu vực xả nước số 2 của thủy điện Thác Bà: “Đẹp và rất hoành tráng! Đến Yên Bái, nếu chỉ thưởng ngoạn phong cảnh hữu tình của hồ Thác mênh mông mà không được chiêm ngưỡng vẻ hùng vĩ, ghi dấu ấn cho bước đột phá lớn của ngành thủy điện Việt Nam thì coi như chưa đến nơi này”.

Thủy điện Thác Bà là công trình thủy điện đầu tiên được xây dựng ở miền Bắc và là một công trình trọng điểm trong kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm lần thứ nhất (1960 - 1965). Đây cũng là nền móng cơ sở vật chất, kỹ thuật cho công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội của đất nước. Công trình được khởi công xây dựng ngày 19/8/1964 với công suất thiết kế 108 MW, sản lượng bình quân 400 triệu kwh/năm.

Từ khi tiếp nhận và vận hành sản xuất, nhà máy đã nhanh chóng ổn định tổ chức, tiếp thu nhanh kỹ thuật quản lý, vận hành để độc lập công tác. Công suất và sản lượng điện của nhà máy trong thời kỳ chiến tranh và sau khi hòa bình lập lại chiếm 70% sản lượng điện của hệ thống điện miền Bắc, góp phần quan trọng vào công cuộc phát triển kinh tế - xã hội.

Giai đoạn đầu đi vào hoạt động, nhà máy vừa sản xuất vừa tiếp tục lắp  ráp các tổ máy số 2, số 3 đồng thời chiến đấu chống lại sự phá hoại của máy bay Mỹ để bảo vệ nhà máy. Khi nhận bàn giao vận hành phát điện tổ máy số 1, nhà máy đã góp phần đáng kể cùng các nhà máy nhiệt điện ở miền Bắc cung cấp điện, phục vụ hiệu quả cho sự phát triển kinh tế, quốc phòng -  an ninh.

Năm 1972, máy bay Mỹ đã ném hàng ngàn quả bom bi, bom phá, bom rải dày đặc khu vực nhà máy với âm mưu phá hoại, hủy diệt nhà máy. Đại đội tự vệ nhà máy đã chủ động chiến đấu bằng việc hợp đồng tác chiến với Trung đoàn 254 đánh trả quyết liệt khiến máy bay Mỹ phải tháo chạy.

Khi miền Nam hoàn toàn giải phóng, đất nước thống nhất, cả nước đi lên xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc, đặc biệt tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IV diễn ra vào tháng 12 năm 1976 đã đề ra đường lối mở đầu thời kỳ cả nước đi lên chủ nghĩa xã hội, trong khi các nhà máy thủy điện Phả Lại, Hòa Bình chưa đi vào sản xuất, Nhà máy Thủy điện Thác Bà đã vận hành liên tục ba tổ máy, phát huy hết công suất.

Những năm gần đây, mặc dù máy móc, thiết bị và các công trình thủy công của nhà máy xuống cấp, trong khi đó các phương tiện vật tư, phụ tùng thay thế vừa thiếu thốn vừa không đồng bộ nhưng cán bộ, công nhân nhà máy đã phát huy tinh thần tự lực tự cường, chủ động, sáng tạo, khắc phục khó khăn và tự nghiên cứu, sửa chữa thiết bị và công trình. Bình quân hàng năm, có từ 20 - 30 sáng kiến cải tiến kỹ thuật, hợp lý hóa sản xuất để nâng cao năng suất lao động, bảo đảm vận hành an toàn, khai thác tốt khả năng của thiết bị và hồ chứa.

Đồng thời, nhà máy đã có nhiều đề tài khoa học và sáng kiến như: thử nghiệm xác minh nâng cao công suất của nhà máy từ 108 MW lên 120 MW, tự thiết kế và lắp đặt đưa 3 tổ máy vào làm việc ở chế độ bù đồng bộ, nghiên cứu xây dựng đề tài bồi lắng hồ chứa, tự biên soạn, chỉnh lý hàng trăm loại quy trình vận hành, quy chế quản lý phục vụ cho sản xuất và công tác...

Với công suất 120 MW bao gồm 3 tổ máy 40 MW với thiết bị, công nghệ Liên Xô, sản lượng điện sản xuất hàng năm của nhà máy đạt gần 400 triệu KW, chiếm 2,5% tổng công suất phát điện của Tập đoàn Điện lực Việt Nam EVN và xấp xỉ 1,05% tổng công suất phát điện của quốc gia.

Thủy điện Thác Bà nay thuộc Công ty cổ phần Thủy điện Thác Bà. Công trình này hôm nay tiếp tục làm thành một điểm nhấn hấp dẫn du khách muôn nơi khi đến với một vùng mênh mông hồ Thác...

Ngọc Sơn