Thông thường nhà nào tết cũng mổ lợn hoặc mổ chung nhau nhưng trong mấy ngày tết chỉ ăn những thứ ngon nhất từ thịt lợn như lòng lợn, thịt nạc, xương, còn thịt nhiều mỡ được rán lấy mỡ, thịt nửa mỡ lẫn nạc thì ướp để ăn dần. Các món từ thịt lợn, món nạc làm chả nướng được thái sẵn ướp đủ gia vị rồi gói thành từng gói nhỏ treo trong bếp khi nào ăn chỉ cần xiên nướng.

Ngoài món nướng thì thịt nạc còn để những cục to luộc sẵn đậy kín trong rổ, rá đến khi ăn thì chần lại cho nóng rồi thái mỏng. Chân giò lợn được chặt ngang thành những lát dày làm món thịt ninh nhừ thang mộc nhĩ, nấm hương nhưng không để nhiều nước như nấu đông. Khi ăn miếng thịt chân giò trông có vẻ nhiều mỡ nhưng không ngấy mà rất mềm và đậm đà hương vị. Xương lợn thường được chế biến thành một nồi canh hầm măng khô.

Ngoài các món chế biến trên, bà con người Mường còn có thêm món thịt lợn thính chua làm từ bì và thịt nạc dạng thịt lên men đựng trong ống nứa. Ngoài các món trên, thức ăn chế biến sẵn còn có nhiều loại bánh khác nhưng nhà có đông con gái thì thường có món cơm lam. Cơm lam để được cả tuần mà vẫn dẻo thơm, người già ăn vào không có cảm giác lạnh như ăn bánh chưng và không bị lạnh bụng.

Điều đặc biệt là cách chế biến của bà con đều có bí quyết bảo quản những món ăn rất tài tình nên trong mấy ngày tết thức ăn không bị ôi thiu và vẫn giữ được hương vị của thực phẩm.

Cùng với những đặc điểm chung về cách chế biến, người Tày, Thái, Mường còn có quan niệm bữa ăn ngày tết không chỉ là những món ngon mà nó còn phải thể hiện được sự sung túc, dư thừa từ sơn hào hải vị thì người trong làng bản đến chơi chúc tết mới trọng nể. Thế nên, trong ngày tết ngoài những món ăn từ thịt gà, thịt lợn phải có các món như mọc cá, cá nướng, thịt khô. Cá được bắt từ trong khe suối nhỏ.

Thông thường khi đã lo xong mọi công việc cho ngày tết thì cánh đàn ông trong mỗi chòm xóm rủ nhau đi tắm, thực ra là đi bắt cá suối, mỗi người chặt lấy một bó lá cơi mang lên đập nát ra rồi tung xuống nguồn khe suối nhỏ. Mùi hăng hắc và vị cay của lá cơi khiến lũ cá lẩn trong các hốc đá ngoi lên mặt nước và họ dùng rổ hớt lấy.

Những con bống nhỏ được trộn với rau thơm cùng nhiều gia vị khác gói lá dong bỏ vào chõ xôi chín, khi nào ăn thì đồ lại cho nóng. Những con cá to hơn được cặp gắp nướng vừa chín tới và cũng nướng lại cho vừa nóng vừa thơm khi ăn. Thịt khô thường là thịt sóc bà con bẫy được khi chúng đến phá phách ở các nương trồng cấy hoa màu lúc tiết trời sang thu.

Khi bẫy được nhiều ăn không hết, bà con làm thịt sấy nguyên cả con trên gác bếp. Đến tết mang xuống ngâm vào nước ấm làm sạch bồ hóng, băm miếng, chiên mỡ rồi hầm hoặc lam trong ống nứa với hoa, củ chuối rừng ăn rất thơm ngon. Ngoài thịt sóc khô còn có thêm thịt trâu khô, thậm chí là thịt hươu, nai. Những món ăn này đã làm lên hương vị ẩm thực riêng ngày tết của người Tày, Thái, Mường Tây Bắc.

Hoàng Nhâm