Là xã vùng cao của huyện Mù Cang Chải, xã Cao Phạ có độ cao trung bình 1.631 m so với mặt nước biển. Hòa bình lập lại, từ tháng 10 năm 1955 Cao Phạ thuộc châu Mù Cang Chải. Ngày 12/1/1959, Ủy ban hành chính Khu tự trị Thái - Mèo ra quyết định chia xã Cao Phạ thuộc châu Mù Cang Chải ra làm 2 xã: Khau Phạ (Sừng Trời) và xã Nậm Có. Khau Phạ lúc đó chỉ có 2 bản (Phạ Trên, Phạ Dưới) với trên 100 hộ, là địa danh nổi tiếng với đèo Khau Phạ dài trên 30km, đỉnh đèo quanh năm mây phủ. Đặc biệt, nơi đây có Đội du kích Khau Phạ một thời oanh liệt trong kháng chiến chống Pháp, được thành lập vào tháng 10/1946.

Ngày âý, những người con của núi rừng Khau Phạ được cán bộ Việt Minh giác ngộ tổ chức thành lập đội du kích gồm 7 người. Thống lý của cả vùng Khau Phạ - Giàng Khua Kỷ cũng được giác ngộ cách mạng và được cử làm đội trưởng đội du kích, ông đã vận động đồng bào góp súng săn cho Việt Minh đánh giặc. Hồi đó, Thực dân Pháp có ý định lập đồn ở Khau Phạ nhằm kiểm soát một vùng núi non rộng lớn và hiểm trở này nhưng không nhận được sự đồng tình của thống lý Giàng Khua Kỷ. Vì thế, giặc Pháp đã tìm cách bắt ông đem đi thủ tiêu.

Người đội trưởng Khua Kỷ hy sinh, Lý Nủ Chu đã thay thế đội trưởng, Giàng Sống Tu là em ruột của Giàng Khua Kỷ xung phong làm đội phó. Đội du kích luôn tìm cách phân hóa lực lượng lính bảo an ở đồn Tú Lệ, rồi phối hợp với du kích Nậm Khắt, Chế Tạo đánh chặn địch từ Than Uyên, Sơn La sang. Lợi dụng địa hình hiểm trở của đèo Khau Phạ, các chiến sỹ du kích đã liên tục phục kích đánh chặn các cuộc hành quân của Pháp từ Nghĩa Lộ đi Lào Cai, Lai Châu và ngược lại. Đội du kích nơi "Cổng trời" với những chiến sỹ du kích dũng cảm, gan dạ như Giàng A Ký, Giàng Sống Của, Lý Cáng Du, Giàng Chay, Lý Tống Sử, Giàng A Trừ, nữ du kích Thào Thị Sua...

Họ thoắt ẩn thoắt hiện giữa núi rừng Khau Phạ trùng điệp. Từ triền núi cao họ dùng súng kíp bắn tỉa, dùng bẫy đá lăn ầm ầm mỗi khi quân Pháp càn lên Khau Phạ. Đội du kích còn phối hợp với du kích Lao Chải, Chế Tạo và bộ đội chủ lực tổ chức 76 trận đánh lớn tiêu diệt 334 tên Pháp và phỉ, kêu gọi hàng phục 705 tên địch, huy động hàng chục tấn lương thực, thực phẩm phục vụ bộ đội... góp công giải phóng Nghĩa Lộ - cửa ngõ vùng Tây Bắc để quân ta tiến vào giải phóng Điện Biên Phủ. Cách đánh của du kích Khau Phạ với vũ khí thô sơ nhưng khiến cho giặc Pháp chỉ nghe đến tên đã phải khiếp sợ.

Trong đội du kích này có đội viên Sùng A Chơ sau ra nhập bộ đội chủ lực, tích cực rèn luyện, chiến đấu đã phát triển trong quân ngũ với quân hàm đại tá, Chính ủy Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Hoàng Liên Sơn. Người đội trưởng Lý Nủ Chu sau này làm Phó chủ tịch Ủy ban Hành chính Khu tự trị Tây Bắc, rồi đội phó Giàng Sống Tu cũng làm Phó chủ tịch UBND huyện. Tiếp nối truyền thống đánh giặc của cha ông, lớp con cháu của các đội viên du kích năm xưa nay đã trưởng thành trong quân đội, làm cán bộ huyện và xã... ở Cao Phạ bây giờ, người cháu của đội trưởng du kích Lý Nủ Chu là Lý A Lử, từ một Bí thư Đoàn xã năng nổ nay đã chuyển sang làm Xã đội trưởng.

Tích cực rèn luyện phấn đấu, Lý A Lử trải qua nhiều cương vị ở xã như Phó chủ tịch kiêm Trưởng Công an xã, rồi chủ tịch xã và hiện nay anh đang đảm nhiệm chức vụ Bí thư Đảng ủy xã Cao Phạ. Cách mạng tháng Tám thành công, dưới sự lãnh đạo của Đảng những người con của núi rừng Khau Phạ đoàn kết một lòng cùng chiến đấu và xây dựng quê hương ngày một đổi thay. Cao Phạ hiện có 9 bản với 784 hộ đồng bào Mông, Thái sinh sống. Lực lượng dân quân được biên chế đủ thành phần luôn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao. Bí thư Đảng ủy xã Lý A Lử cho hay: “Cùng với phát huy nội lực, Cao Phạ được Nhà nước đầu tư nhiều công trình từ điện, đường, đến trường, trạm. Năm 2010 này xã được đầu tư làm đường giao thông từ bản Lìm Thái đi Lìm Mông với chiều dài hơn 1 km, một công trình nước sạch tại bản Kháo Nhà... góp phần từng bước giảm tỷ lệ hộ nghèo, nâng cao đời sống nhân dân”.

Với những thành tích đã đạt được, năm 1998, xã Cao Phạ được phong tặng danh hiệu "Anh hùng lực lượng vũ trang” trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp. Đó là phần thưởng cao quí dành cho Đảng bộ, chính quyền xã, dành cho những người con của núi rừng Khau Phạ đã lập được nhiều chiến công hiển hách, chung tay xây dựng quê hương đất nước ngày một giàu đẹp.

 Huy Văn