UBND huyện đã giao nhiệm vụ cho Phòng Văn hóa và Thông tin phối hợp với Phòng Tư pháp huyện hướng dẫn UBND các xã, thị trấn cùng các thôn, bản xây dựng quy ước phù hợp với điều kiện kinh tế, xã hội ở từng địa phương. Sau khi hoàn thành xây dựng quy ước, các phòng, ban chuyên môn thẩm định nội dung và trình UBND huyện phê duyệt. Với cách làm này, đến nay, 69 thôn, bản của 12 xã, thị trấn đã xây dựng được quy ước và tuyên truyền, phổ biến nội dung quy ước trên các phương tiện truyền thanh của xã, thôn bản, các cuộc họp tại khu dân cư để nhân dân nắm rõ và ký kết thực hiện.

Sau hơn 2 năm thực hiện quy ước, điểm nổi bật là nhân dân các dân tộc trong huyện luôn tin tưởng và chấp hành nghiêm mọi đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Người dân có sự đồng thuận trong nhận thức về nội dung của quy ước là phù hợp với mục tiêu phấn đấu nâng cao đời sống mọi mặt ở cơ sở. Vì vậy, trong lĩnh vực phát triển kinh tế trước đây thường theo hướng tự cung tự cấp, mạnh ai nấy làm thì nay trong mỗi khu dân cư đều thống nhất với chỉ đạo chuyển dịch theo hướng phát triển sản xuất hàng hóa với các loại cây thế mạnh như: ngô, chè, đỗ tương, sơn tra, ý dĩ…

Tích cực đưa vào gieo trồng các loại giống lúa mới có năng suất cao, có giá trị hàng hóa cao và phù hợp với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng vùng cao nên sản lượng lương thực của huyện đã tăng đáng kể và hiện đạt mức bình quân vào hàng nhất tỉnh.

Những quy ước về giáo dục đã làm cho mọi người dân, trong đó có 70% đồng bào Mông hiểu rằng, con em mình được học tập sẽ là điều kiện tốt nhất để thoát nghèo. Bởi vậy, tỷ lệ trẻ được huy động ra lớp đạt gần 99% và học sinh ở bậc trung học cơ sở được đến lớp đạt 96,4%. Đặc biệt, tư tưởng trông chờ ỷ lại vào Nhà nước từng bước được đẩy lùi nên nhân dân đã có đóng góp tích cực để tất cả các xã, thị trấn đều có trường mầm non. Mặc dù mô hình trường phổ thông bán trú đã có hỗ trợ của Nhà nước đối với bữa ăn cho học sinh nhưng người dân vẫn hăng hái đóng góp lương thực vào kho thóc khuyến học được trên 20 tấn trong hơn 2 năm trở lại đây. Hệ thống đường liên thôn, xã cũng ngày càng được cải thiện do Nhà nước và nhân dân cùng làm theo hướng phát huy sức dân là chính.

Xây dựng gia đình, làng bản, khu phố văn hóa vốn là khái niệm mà vài năm trước luôn cảm thấy là vô cùng khó khăn với Trạm Tấu - một huyện có trên 76% số hộ nghèo vậy mà giờ đây đã trở thành một phong trào rộng khắp. Con số 3.739/5.246 hộ đăng ký xây dựng gia đình văn hóa trong năm 2013, 71/98 đơn vị đăng ký xây dựng đơn vị văn hóa và số địa phương đăng ký xây dựng thôn bản, tổ dân phố văn hóa là 21/69 thôn bản thật sự rất ý nghĩa trong sự thay đổi từ nhận thức đến hành động của nhân dân. Xây dựng gia đình văn hóa, thôn bản văn hóa đang mang đến cái lợi cho chính mỗi người dân như: xây dựng mô hình gia đình ít con đã làm cho cuộc sống đỡ khổ hơn nhiều, con cái được nuôi dưỡng tốt hơn, ốm đau đến cơ sở y tế chữa trị thay cho việc cúng ma.

Trước đây, đi vào các làng bản người Mông, ai cũng sợ phân lợn, trâu, bò ngập lối đi thì nay, đường sá được tu sửa, quy ước quy định không thả rông gia súc cùng với 43% số hộ đã có nhà tiêu hợp vệ sinh làm giảm đáng kể sự ô nhiễm môi trường. Đám cưới của con cái không bị ép duyên và nạn thách cưới được đẩy lùi. Người chết không để lâu ngày trong nhà và chi phí đám ma đỡ tốn kém hơn rất nhiều về tiền, lương thực, thực phẩm như ngày trước. Nhiều hộ đã thực hiện đưa người đã mất vào quan tài, chôn đúng nơi quy định - đó là một nét mới ở vùng cao này.

Thuần phong mỹ tục được phát huy, nhiều loại hình văn hóa dân gian của đồng bào Mông, Thái được bảo tồn nên đời sống tinh thần của nhân dân ngày càng được nâng cao.

Cùng với những chuyển biến đó, quy ước đã mang lại bình yên cho mỗi gia đình vì nạn trộm cắp vặt không còn đáng ngại như trước. Ý thức bảo vệ rừng được phát huy mạnh mẽ nên tình trạng khai thác rừng trái phép, xâm lấn đất rừng để canh tác, gây cháy rừng giảm mạnh, đồi núi mau chóng tươi xanh trở lại, tôn thêm vẻ đẹp của thiên nhiên và con người ở nơi non cao Trạm Tấu. 

Hoàng Nhâm