Có thể nói, văn hóa gia đình là nơi khởi nguồn và gìn giữ nội dung, bản sắc cơ bản của văn hóa dân tộc. Giữ gìn được truyền thống văn hóa gia đình là góp phần giữ gìn và phát huy bản sắc dân tộc Việt Nam.

Người Việt Nam ta vốn có truyền thống văn hóa gia đình phong phú và tinh tế, được thể hiện và tỏa sáng trong những cái rất cụ thể, qua từng lời nói, cử chỉ, hành vi, ý nghĩ của mỗi thành viên ở mọi lúc mọi nơi trong đời sống thường ngày như: bữa ăn, giấc ngủ, trong lời ru, giọng nói, nụ cười, ánh mắt, trong lời dạy trẻ tập nói bi bô, trong sự dạy bảo của cha mẹ với con cái về chữ hiếu, chữ trung, trong câu chuyện cổ tích ông bà kể cho cháu nhỏ, trong sự chung thủy của nghĩa vợ chồng, trong chia ngọt sẻ bùi của anh em, những lúc quây quần thắp nén nhang thơm tưởng nhớ tổ tiên.

Nói văn hóa gia đình thì nội dung và ý nghĩa rất rộng lớn nhưng đó chính là những gì mà những con người cùng chung một mái nhà ấm cúng được hình thành và gắn bó bởi hôn nhân và huyết thống vun đắp, xây dựng bằng cả cuộc đời cho mối quan hệ ruột thịt ngày một bền chặt, cao đẹp, thiêng liêng và trường tồn.

Tìm về văn hóa gia đình trước hết và chủ yếu là tìm về gia giáo, gia phong, vì đó là nền tảng, là cốt lõi, trong đó gia giáo quyết định gia phong.

Có thể hiểu, gia giáo là quá trình giáo dưỡng con người từ khi còn trong bụng mẹ (thai giáo) cho đến lúc lớn khôn và trong suốt cuộc đời. Nhân cách và bản lĩnh, tư chất và năng khiếu, đạo đức và lối sống đều được hình thành và phát triển từ cái nôi gia đình để rồi cùng với nhà trường và xã hội vun đắp, phát huy, dần dần được hoàn thiện trong cuộc sống mà trở thành con người hoàn thiện phù hợp với yêu cầu của xã hội.

Gia phong là nề nếp truyền thống của một gia đình có gia giáo, kế tiếp nhau phát huy những tinh hoa của đạo đức, tư tưởng, lối sống đã được khẳng định qua nhiều thử thách, nhiều thế hệ. Nhìn nhận gia phong không lệ thuộc vào của cải vật chất và địa vị xã hội mà chủ yếu dựa vào chuẩn mực văn hóa tinh thần như: đạo đức, tài năng, tâm hồn, chí hướng, phương châm đối nhân xử thế, ý thức bổn phận và ý thức gây dựng cho con cháu. Trong truyền thống đạo đức của dân tộc Việt Nam, gia giáo có tiêu chí lớn là: chính tâm, thành ý, hướng thiện, tu nhân tích đức, trọng lễ nghĩa nhằm trang bị cho con người một cách toàn diện, có đủ đức tài.

Trong thời đại mới, có những cái phải điều chỉnh thay đổi cho phù hợp để đáp ứng với yêu cầu của xã hội về nhân tố con người. Việc chọn lọc, điều chỉnh, bổ sung, phát triển là nhiệm vụ trước hết của mỗi người, gia đình.  Tìm về giá trị văn hóa gia đình là hành động thiết thực trong quá trình xây dựng bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam.

Trần Vân Hạc