Xổ số ra đời từ rất sớm và hiện có tại hầu hết các quốc gia trên thế giới. Hoạt động xổ số rất phong phú, đa dạng và mỗi quốc gia có cách tổ chức khác nhau. Hoạt động xổ số ở Việt Nam đã xuất hiện từ năm 1936 do thực dân Pháp tổ chức và được gọi là xổ số Đông Dương, nhằm tăng các khoản thu phục vụ cho chính sách cai trị của Pháp. Nhưng do tình hình kinh tế ngày càng suy kiệt, nên xổ số Đông Dương chỉ tồn tại hai năm, hiệu quả thấp nên năm 1938 ngừng phát hành.

Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, nhà nước đã ban hành Nghị định 128/TC ngày 12/03/1946 về việc tổ chức phát hành xổ số kiến thiết, để động viên nhân dân tham gia đóng góp xây dựng đất nước. Tuy nhiên, do đang phải thực hiện công cuộc kháng chiến chống Pháp nên chưa thực hiện được. Khi miền Bắc được giải phóng và bước vào thời kỳ xây dựng đất nước, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 31/CP ngày 26/02/1962 cho phép các địa phương được tiếp tục tổ chức phát hành vé xổ số kiến thiết. 

Ở nước ta, xổ số là lĩnh vực kinh doanh độc quyền của nhà nước. Nhu cầu vui chơi có thưởng, hy vọng tìm kiếm sự may mắn hay dân gian còn gọi là chơi trò đỏ - đen là nhu cầu luôn tồn tại với xã hội loài người, nên đây cũng là hình thức giải trí của được nhà nước thừa nhận. Việc thực hiện, đáp ứng nhu cầu này của nhân dân, nếu không có sự quản lý của nhà nước sẽ dẫn đến những hệ quả xã hội vô cùng phức tạp. Vì vậy, nhà nước độc quyền trong việc đáp ứng nhu cầu vui chơi có thưởng của nhân dân, chính là để quản lý, đáp ứng, phục vụ nhu cầu giải trí, vui chơi có thưởng của nhân dân một cách lành mạnh, góp phần đấu tranh phòng chống nạn cờ bạc, lô đề bất hợp pháp, giữ gìn an ninh trật tự, an toàn xã hội; bảo đảm an sinh xã hội.

Bên cạnh đó, xổ số tuy không phải là ngành kinh tế sản xuất ra của cải, vật chất cho xã hội, nhưng thực sự là một biện pháp tài chính, một công cụ của nhà nước để thực hiện điều tiết, phân phối lại thu nhập quốc dân, điều hoà lưu thông tiền tệ, khai thác thêm nguồn thu cho ngân sách. Thông qua hoạt động xổ số kiến thiết, nhà nước huy động được sự đóng góp của nhân dân, ngân sách Nhà nước có thêm một nguồn thu không nhỏ, bổ sung cho nguồn vốn xây dựng cơ bản. Toàn bộ nguồn thu xổ số, được sử dụng đầu tư vào lĩnh vực y tế, giáo dục, các công trình phúc lợi, phù hợp với mục tiêu của hoạt động xổ số là tiền của người dân được đầu tư trở lại cho người dân.

Công ty TNHH Nhà nước một thành viên Xổ số kiến thiết Yên Bái được thành lập và đi vào hoạt động ngày 30/5/1980 với tiền thân là Tổ xổ số thuộc Ty Tài chính Hoàng Liên Sơn.  Hiện nay, Công ty là doanh nghiệp 100% vốn nhà nước do UBND tỉnh làm chủ sở hữu. Kể từ khi thành lập đến nay, hoạt động kinh doanh xổ số tại Yên Bái đã phát triển một cách lành mạnh, đúng định hướng, bảo đảm phát huy ý nghĩa của hoạt động xổ số kiến thiết là đáp ứng nhu cầu vui chơi, giải trí lành mạnh, chính đáng cho nhân dân. Đồng thời, phát huy hiệu quả là một biện pháp tài chính của nhà nước, huy động những khoản thu nhập nhàn rỗi trong nhân dân, tạo được việc làm cho một lực lượng lao động thuộc đối tượng chính sách, người nghèo, người không nơi nương tựa... có mức thu nhập ổn định, tạo ra kênh quan trọng để huy động nguồn vốn sử dụng đầu tư vào lĩnh vực y tế, giáo dục và các công trình phúc lợi quan trọng của địa phương, góp phần đảm bảo an sinh xã hội và đóng góp đáng kể cho công cuộc kiến thiết và phát triển của địa phương.

Hiện nay, Công ty phát hành 3 loại hình vé xổ số: Một là, xổ số kiến thiết truyền thống, là loại hình xổ số kiến thiết miền Bắc được phát hành và quay số mở thưởng hàng ngày vào lúc 18h15 hàng ngày tại Hà Nội. Hai là, xổ số lô tô tự chọn, Công ty phát hành 3 loại mệnh giá vé 2.000 đồng, 5.000 đồng và 10.000 đồng. Ba là, xổ số bóc, là loại hình được quay số mở thưởng trước khi phát hành.

Trong những năm qua, tranh thủ sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh, Sở Tài chính; sự ủng hộ, phối hợp, tạo điều kiện giúp đỡ của các cấp, các ngành, các đoàn thể xã hội, đặc biệt là sự ủng hộ của các tầng lớp nhân dân trong tỉnh, Công ty cũng luôn đổi mới phương pháp quản lý, thúc đẩy các loại hình vé xổ số, trong đó tập trung cải tiến qui trình phát hành, thanh toán, trả thưởng, thực hiện thành lập các văn phòng xổ số, các tổng đại lý tại các huyện, thị xã; tăng cường hệ thống đại lý bán lẻ, mở rộng địa bàn; làm tốt công tác đào tạo nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, nhân viên, đáp ứng tối đa việc phục vụ nhu cầu của khách hàng. Phối hợp với các cấp, các ngành, chính quyền địa phương trong việc đấu tranh, ngăn chặn, hạn chế tội phạm và tệ nạn cờ bạc dưới hình thức lô đề. Từ những biện pháp, giải pháp đồng bộ, linh hoạt, sáng tạo, nên những năm qua, kết quả kinh doanh đã đạt được những thành công đáng khích lệ. Thu nộp ngân sách tăng hàng năm, bảo đảm thu nhập bình quân đại lý trên 1,5 triệu đồng/người/tháng; tạo việc làm ổn định cho gần 500 lao động thông qua làm đại lý bán vé xổ số cho Công ty.

Hoạt động của Công ty TNHH một thành viên Xổ số kiến thiết Yên Bái 35 năm qua, đã có nhiều đóng góp quan trọng cho sự phát triển kinh tế, xã hội của tỉnh. Một số đợt xổ số mục tiêu mà Công ty đã phát hành trong giai đoạn trước năm 2010 như: Xổ số tuổi thơ năm 1989; xổ số vì trẻ em 1992; xổ số huy động đóng góp xây dựng cầu Yên Bái; xổ số tình nghĩa; xổ số đền ơn đáp nghĩa; xổ số nhân đạo; xổ số huy động đóng góp xây dựng cầu Tô Mậu; xổ số giáo dục; xổ số xây dựng Quỹ nhân đạo; xổ số đặc biệt các huyện; xổ số huy động đóng góp xây dựng Cung thiếu nhi; xổ số huy động đóng góp xây dựng cầu An Thịnh; xổ số Hội Nông dân Yên Bái; xổ số Hội Phụ nữ; xổ số vì trẻ em nghèo tàn tật; xổ số ủng hộ nạn nhân bị ảnh hưởng chất độc mà da cam; xổ số thương binh liệt sỹ; xổ số vì trẻ em đặc biệt khó khăn và trẻ em suy dinh dưỡng. Ngoài ra, Công ty cũng đã tham gia phát hành các đợt xổ số do các hội, đoàn thể trung ương tổ chức.

Trong 5 năm trở lại đây, tổng doanh thu của Công ty đạt 279,8 tỷ đồng, tốc độ tăng doanh thu bình quân 14,8% năm. Riêng năm 2014, doanh thu đạt trên 76 tỷ, tăng 18,5% và tăng tuyệt đối 11,8 tỷ đồng so với năm 2013. Số nộp ngân sách đạt 65,67 tỷ, tăng bình quân 12,2% năm, nộp ngân sách năm 2014 đạt 16,4 tỷ, tăng 16,3% và tăng tuyệt đối 2,3 tỷ so với năm 2013.

Từ những đóng góp của nhân dân thông qua việc tham gia mua vé dự thưởng, UBND tỉnh đã sử dụng đầu tư cho các chương trình phúc lợi công cộng, nhằm nâng cao phúc lợi cho cộng đồng. Một số công trình phúc lợi đã được đầu tư xây dựng từ nguồn thu hoạt động xổ số chỉ tính từ 2010 đến 2014 đã là 63,4 tỷ đồng. Trong đó, năm 2010 đầu tư 2 hạng mục công trình, số tiền 9 tỷ đồng; năm 2011 đầu tư 21 hạng mục công trình, số tiền 12 tỷ đồng; năm 2012 đầu tư 11 hạng mục công trình, số tiền 12,2 tỷ đồng; năm 2013 đầu tư 17 hạng mục công trình, số tiền 14 tỷ đồng; năm 2014 đầu tư 12 hạng mục công trình, số tiền 16,2 tỷ đồng.

Một số công trình được đầu tư trong lĩnh vực giáo dục, y tế… từ năm 2010 đến nay như: Bệnh viện Đa khoa tỉnh 13,2 tỷ đồng; khối các trường cao như: Trường Cao đẳng nghề, Cao đẳng Y tế... 6,1 tỷ; xây dựng một số trường tiểu học và mầm non thuộc huyện Trấn Yên, Yên Bình... tổng số tiền trên 23,8 tỷ đồng; hỗ trợ các chương trình phúc lợi khác như thủy lợi, nước sạch... trên 4 tỷ đồng; hỗ trợ Trung tâm Công tác xã hội và Bảo trợ xã hội tỉnh 1,2 tỷ đồng; hỗ trợ các bệnh viện huyện trên 1 tỷ đồng...

Bên cạnh đó, Công ty còn đặc biệt quan tâm đến công tác phòng chống tội phạm và tệ nạn cờ bạc dưới hình thức "lô đề". Đây là hoạt động gây ra nhiều hậu quả xấu cho xã hội, làm thất thu lớn cho ngân sách nhà nước và thiệt hại tài chính của nhân dân nên cần phải có các biện pháp hữu hiệu để đấu tranh, ngăn chặn và kiên quyết loại ra khỏi đời sống xã hội. 

Cầu Yên Bái - cây cầu đầu tiên bắc qua sông Hồng ở tỉnh Yên Bái có sự đóng góp từ nguồn vốn xổ số kiến thiết.

Trải qua 35 năm xây dựng, trưởng thành và phát triển, hoạt động của Công ty TNHH Nhà nước một thành viên Xổ số kiến thiết Yên Bái phát triển không ngừng. Với cơ sở vật chất ban đầu là một văn phòng nhỏ hẹp nhà tranh vách nứa trong Ty Tài chính Hoàng Liên Sơn, đến nay Công ty có trụ sở khang trang và các văn phòng trực thuộc tại các huyện, thị xã, thành phố... Khi thành lập, Tổ xổ số chỉ có 5 cán bộ đi bán vé trực tiếp, đến hôm nay Công ty có 50 CBCNV làm việc tại các phòng nghiệp vụ, các văn phòng trực thuộc và gần 500 đại lý bán vé trong phạm vi toàn tỉnh. Từ 6 triệu đồng vốn ban đầu, Công ty đã tự bổ sung từ kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh hàng năm và đến nay đã có vốn điều lệ được duyệt 30 tỷ đồng, vốn kinh doanh trên 18 tỷ đồng.

Từ lúc chỉ có một loại hình xổ số mở thưởng 1 tuần một lần đến nay Công ty có đủ các loại hình xổ số với cách chơi hấp dẫn, linh hoạt... đáp ứng nhu cầu vui chơi giải trí của người dân trên địa bàn. Những năm 1980, Công ty có doanh thu đứng vào hàng thấp nhất khu vực phía Bắc, năm 2010 doanh thu của Công ty mới chỉ đạt 43 tỷ đồng, xếp thứ 19/28 công ty XSKT Miền Bắc thì đến năm 2014 đã tăng lên trên 76 tỷ đồng xếp thứ 15/28 Công ty XSKT Miền Bắc. Năm 1980 Công ty nộp ngân sách 19 nghìn đồng, đến năm 2014 Công ty nộp ngân sách trên 16,4 tỷ đồng.

Từ những thành tích đạt được, Công ty TNHH Nhà nước một thành viên Xổ số kiến thiết Yên Bái vinh dự được nhận nhiều bằng khen, cờ thi đua xuất sắc của UBND tỉnh; Liên đoàn Lao động tỉnh; Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam; Bộ Tài Chính.

Đặc biệt, năm 2007, Công ty được Thủ tướng Chính phủ tặng bằng khen vì thành tích xuất sắc trong công tác từ năm 2004 đến 2006, góp phần vào sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc; năm 2010, được Chủ tịch nước tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Ba về thành tích xuất sắc trong công tác từ năm 2005 đến năm 2009, góp phần vào sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc; năm 2014, được công nhận là đơn vị dẫn đầu phong trào thi đua của tỉnh, được UBND tỉnh tặng cờ thi đua xuất sắc.

Có được những dấu ấn quan trọng trong chặng đường 35 năm xây dựng và trưởng thành, đó là nhờ sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo trực tiếp, hiệu quả của Bộ Tài chính, Tỉnh ủy, HĐND, UBND, Sở Tài chính tỉnh Yên Bái. Công ty cũng luôn nhận được sự ủng hộ, phối hợp chặt chẽ, hỗ trợ, giúp đỡ thường xuyên của các cấp, ngành và Hội đồng Giám sát xổ số kiến thiết tỉnh, các cơ quan thông tấn báo chí, công ty xổ số kiến thiết các tỉnh trong khu vực miền Bắc. Đặc biệt, có sự đóng góp quan trọng, to lớn của hệ thống đại lý bán vé xổ số, được xem như cầu nối giữa Công ty với khách hàng, sự ủng hộ của nhân dân tỉnh Yên Bái và công lao của các thế hệ lãnh đạo, cán bộ, công nhân viên Công ty TNHH Nhà nước một thành viên Xổ số kiến thiết Yên Bái.

Trong tiến trình phát triển, Công ty TNHH Nhà nước một thành viên Xổ số kiến thiết Yên Bái luôn nhận thức sâu sắc rằng, tuy đã đạt được những kết quả, những thành tích tốt, song trước yêu cầu của công cuộc đổi mới, phát triển đất nước, Công ty luôn xác định phải kế thừa, phát huy truyền thống tốt đẹp của đơn vị, tiếp tục đoàn kết, năng động, sáng tạo trong hoạt động kinh doanh, khắc phục được những mặt hạn chế để phát triển một cách mạnh mẽ, ổn định và bền vững, ngày càng có những đóng góp tích cực, hiệu quả vào sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh, xây dựng quê hương Yên Bái ngày càng giàu mạnh, xứng đáng với lòng tin yêu sự kỳ vọng của Đảng bộ và nhân dân các dân tộc tỉnh Yên Bái.

Nguyễn Duy Tuyên (Giám đốc Công ty TNHH Nhà nước một thành viên Xổ số kiến thiết Yên Bái)