Chẳng biết từ bao giờ, sự tích về lễ Cấp sắc được người Dao truyền tụng rằng: Ngày xưa, khi tổ tiên người Dao đỏ đang sinh sống yên ổn trên các triền núi bỗng đâu ma quỉ xuất hiện phá hoại mùa màng, giết hại con người và vật nuôi... Vì vậy, Ngọc Hoàng sai quân lính nhà trời xuống trừ họa cho dân và kêu gọi trần gian cũng phải biết tự cứu lấy mình. Nhưng vì người trần gian không có phép thuật nên hễ đánh là thua.

Thấy vậy, Ngọc Hoàng lệnh cho các vị thần tiên truyền phép thuật cho người đàn ông làm chủ gia đình trong bản, rồi cấp một đạo sắc phong thầy để cùng với quân nhà trời trừ yêu diệt quái. Từ đó, để đề phòng ma quỉ quấy phá, Ngọc Hoàng ban lệnh Cấp sắc (quá tăng) cho người đàn ông có lòng muốn giúp dân trừ họa. Lễ Cấp sắc ra đời và là một trong những nghi lễ độc đáo được lưu truyền hàng ngàn đời nay trong cộng đồng dân tộc Dao đỏ.

Theo quan niệm của dân tộc mình, lễ Cấp sắc là một thủ tục không thể thiếu để công nhận người đàn ông khi đó là người trưởng thành, được làm lễ cúng bái và được giao tiếp với cõi âm. Đồng thời, lễ Cấp sắc thể hiện sự khát khao mong muốn đồng bào có cuộc sống tốt đẹp, con cháu hiếu thảo với cha mẹ.

Theo các thầy mo cao niên người Dao đỏ, con người sinh ra và lớn lên phải có 3 thầy dạy dỗ mới trở thành con người có đức, có ích cho gia đình và xã hội.

Thầy thứ nhất là bố mẹ đẻ. Bố mẹ đẻ ra con cái phải dạy con tập nói, tập đi, tập theo gương bề trước, học theo những điều hay, không để cho con cái mình ngu dốt, lười biếng, phải biết kính trên nhường dưới, có tình yêu thương con người.

Thầy thứ hai là thầy cô giáo dạy chữ, biết tiếp xúc và quan hệ xã hội, biết khoa học công nghệ, biết làm người và trở thành người có ích cho xã hội. Thầy thứ ba là thầy mo cấp sắc cho từng người để giữ gìn bản sắc của dân tộc. Thầy mo dạy bảo con cháu vạn điều tôn sư trọng đạo, kính thầy, yêu nước, yêu quê hương, không được làm điều ác, không làm những điều trái với lương tâm, đạo đức...

Lễ Cấp sắc của người Dao có nhiều bậc, bậc đầu tiên là cấp 3 đèn và 36 binh mã; bậc thứ 2 được cấp 7 đèn và 72 binh mã; bậc cuối cùng là 12 đèn và 120 binh mã. Thời gian hành lễ kéo dài từ 1 đến 5 ngày. Khi chuẩn bị làm lễ cấp sắc phải xem tuổi người anh cả có hợp với năm Cấp sắc không, phải chọn ngày tháng tổ chức, số người tham gia, số thầy cúng. Ông thầy trong lễ Cấp sắc phải chọn thầy cao tay, ngày tháng cấp sắc được chọn rất cẩn thận. Người được cấp sắc cũng phải thuần thục các nghi lễ bản sắc của dân tộc Dao.

Việc cấp sắc trong gia đình phải được tuân thủ từ trên xuống dưới. Lễ vật cần có gồm lợn, gà để cúng báo tổ tiên, giấy bản, quần áo thầy cúng, chuông dâng, bộ đèn, chống chiêng… Các thầy cúng phải tẩy uế sau đó mới đánh trống mời tổ tiên về dự, thầy cúng làm lễ khai đàn nhằm báo cáo cho tổ tiên biết lý do của buổi lễ.

Sau một hồi các thầy khấn, làm các thủ tục, xin âm dương, thần linh, người được cấp sắc sẽ chính thức được đặt tên âm và được công nhận là người đã trưởng thành, được cả cộng đồng công nhận có đủ uy tín để đảm đương những công việc lớn của gia đình và bản làng. Và cũng từ hôm đó họ phải gọi các thầy cúng đã làm lễ Cấp sắc cho mình là cha.

Các bước trong lễ được thực hiện tuần tự. Sau khi các thầy mặc đủ trang phục, mời các trò ngồi xuống ghế, các thầy sư phụ làm phép xua đuổi ma tà độc ác và các loại bệnh tật, rồi cắm đèn (chuống tăng), đi vòng quanh mời các thần thánh đến gác và canh cho trò cả đời không gặp những gì rủi ro. Sau đó các thầy ban phát cho các trò các loại đạo cụ để thực hiện nghi lễ làm thầy sau này.

Đặc biệt, trong lễ Cấp sắc là cấp đạo (pháp danh) cho người thụ lễ với 10 điều cấm và 10 điều nguyện. Các thầy đưa các trò múa hát các bài có ý nghĩa giáo dục, dạy dỗ trò phải luôn nhớ công lao cha mẹ. Lời hát đại ý rằng: Từ lúc còn nằm trong bụng mẹ đến khi sinh ra được bố mẹ nuôi lớn lại được cấp sắc cho trưởng thành mong các con có lòng hiếu thảo với cha mẹ, chung thủy vợ chồng, biết tôn sư trọng đạo, kính trên nhường dưới…

Lễ Cấp sắc của người Dao đỏ mang ý nghĩa tâm linh truyền thống trong đời sống và có tính giáo dục cao, thể hiện ở các điều giáo huấn ghi trong sắc cấp cho người thụ lễ tuyệt đối không được làm điều ác, điều xấu. Lễ Cấp sắc luôn được người Dao đỏ gìn giữ và phát huy, góp phần làm giàu hơn nền văn hóa của cộng đồng các dân tộc Việt Nam.

Huy Văn