Sản xuất phát triển, các đồ dùng trong gia đình bằng nhựa, inox hay một số chất liệu khác đã nhanh chóng thay thế đồ nan và đẩy nghề đan vào quá khứ. Đó là xu thế tất yếu. Nhưng không hẳn tất cả, nghề đan vẫn đây đó tồn tại, thậm trí không thể thay thế ở vùng đồng bào dân tộc Mông bởi chính điều kiện khó khăn ở vùng cao và truyền thống sản xuất của họ.

Với người Mông những cái lu cở hay còn gọi là gùi, lu tơ giống như cái thúng, hay chiếc cang chủa này tương tự cái địu là những thứ không thể thiếu trong mỗi gia đình. Những đồ dùng ấy luôn ở trên đôi vai của người Mông khi lên nương, lúc xuống ruộng, là dụng cụ để vận chuyển hay chứa, đựng những sản phẩm làm ra.

Nghề đan của người Mông được coi là một trong những nghề truyền thống. Chỉ với sức khỏe, đức cần cù, sự khéo léo tài hoa của những chàng trai Mông mới có thể giữ được cái nghề đan lát. Nguyên liệu chính để tạo ra các sản phẩm này là tre, nứa nhưng tốt nhất phải dùng thân cây trúc mà đồng bào trồng ở La Pán Tẩn - một xã có nghề đan có tiếng ở huyện Mù Cang Chải.

Mỗi loại sản phẩm thì chuẩn bị một thứ nan dày mỏng, dài ngắn khác nhau. Nhưng thế nào thì cây trúc cũng không được non quá để khi đan khó kín - chắc, nhưng cũng không già quá để tránh giòn gãy khi uốn góc. Đan lu cở thì nan như dày và to bản, còn lu tơ nan mỏng và nhỏ hơn.

Việc đan bắt đầu từ đầu được tính toán ngay từ khi đan những chiếc nan đầu tiên, phải lựa làm sao để khi những điểm vặn uốn tránh được đốt mắt của nan trúc.

Mỗi thứ đồ dùng có một cái khó khác nhau, cái này phải bắt góc làm sao cho ở đáy vuông nhưng trên miệng lại cạp tròn, còn cái này thì đan 2 lớp để khi đeo nặng, lu cở không bị vặn vẹo trên lưng. Mỗi cái lu cở của họ bán ở chợ huyện Mù Cang Chải có thể được tới 200 ngàn đồng, cái lu tơ có giá 35 đến 50 ngàn đồng, cang chủa trị giá 150 ngàn đồng.

Nguồn thu nhập cũng đáng kể nhưng vì không thường xuyên nên người dân chưa coi đây là nghề chính và những người Mông biết nghề đan lát giờ đã ít dần. Một số địa phương đã nghĩ tới việc bảo tồn nghề truyền thống này nhưng cũng gặp không ít khó khăn.

Đã đến lúc cần có một hướng đi để vừa mang lại thu nhập vừa góp phần bảo tồn nét tài hoa đậm bản sắc của đồng bào Mông ở Yên Bái.

Quang Tuấn