Trung tuần tháng 6 năm 2012, một số người dân xã Phúc An, huyện Yên Bình (Yên Bái) làm nghề chài lưới đánh bắt cá tại khu vực Thành làng Bầu trong lòng hồ Thác Bà đã phát hiện khẩu súng thần công (nghi là bom) ở độ sâu 9 - 10m nên đã huy động nhiều người đến để cùng trục vớt và di chuyển về gửi ở nhà ông Tướng Văn Thành - Trưởng thôn Đồng Tý, xã Phúc An rồi báo cơ quan chính quyền và Ban Chỉ huy quân sự huyện quản lý và canh gác, chờ cơ quan chuyên môn giám định.

Sau khi trực tiếp xem xét và làm việc với chính quyền xã và gia đình, cán bộ Bảo tàng tỉnh sơ bộ giám định xác định đây là súng thần công thời Nguyễn và biết chính xác năm sản xuất do trên thân súng có đúc nổi dòng chữ Hán còn rõ với nét đọc được là: Minh Mệnh thập tam niên tạo (súng được đúc vào năm Minh Mệnh thứ 13 - 1832).

Khẩu súng được đúc bằng hợp kim gang, gẫy hai “ tai, toàn thân còn khá nguyên vẹn. Súng hình trụ, được chia làm ba phần rõ rệt gồm: nòng, bầu và chuôi. Khẩu súng dài 121cm, lớn dần từ miệng đến chuôi súng, đường kính miệng 25cm, chu vi phần có tai gẫy 75cm, chu vi chỗ lỗ tiếp lửa 91cm, chuôi dài 7cm.

Súng có cấu tạo thành nhiều khoang với các gờ nổi nhỏ không đều nhau bao quanh thân. Bầu súng có hai tai trống đặt tiết diện tròn đối xứng nhau được gọi là trục quay và đỡ súng khi đặt trên bệ. Sát phần đuôi có một lỗ nhỏ hình tròn, đường kính khoảng 1cm là lỗ tiếp lửa để phát nổ. Phần cuối đuôi súng có dạng hình cầu, súng khá nặng, ước được khoảng trên dưới 400kg.

Hiện nay khẩu súng thần công đã được chuyển về bảo quản tại Bảo tàng tỉnh (tổng số súng thần công thời Nguyễn phát hiện trên địa bàn Yên Bái đến nay là 4 khẩu) phục vụ nghiên cứu lịch sử địa phương và phục vụ công tác giáo dục truyền thống dựng và giữ nước của các thế hệ đi trước.

Trần Xuân Ca - Lý Kim Khoa